Türkiye’nin Mısır’la diplomatik alakaları başlattığı haberleri bu gelişmenin yeni olduğu izlenimini uyandırsa da gerçek o denli değil. İki ülke ortasında ilgilerin olağanlaşması konusunda bilhassa Türkiye’nin, hem de uzun vakitten beri birçok diplomatik teşebbüste bulunduğunu belirtmek gerek.
Hatırlatalım; var olduğu bilinen bâtın kapaklı temasların dışında en açık yakınlaşma niyeti Eylül 2020’de Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun, bir röportaj sırasında “Mısır, denizcilik yetki alanları konusunda Yunanistan ve Kıbrıs ile yaptığı mutabakatta Türkiye’nin kıta sahanlığını hiçbir vakit ihlal etmemiştir” kelamlarıyla aşikâr olmuştu. Bu, Mısır’ın, Türkiye aksisi ittifaklar içinde olmasına karşın “karşı cephede” görülmediğinin diplomatik lisandaki sözüydü.
TEKRARLANAN TARİH
Kabak tadı vermiş bir klişedir lakin tarih nitekim de tekrardan ibaret. Mısır-Türkiye bağlarında bu daha da bir gerçek. 1957’yi anımsatalım; devrin Başbakanı Adnan Menderes ile periyodun Mısır Devlet Lideri Cemal Abdül Nasır ortasındaki gerginlik, Menderes’in Ortadoğu’da Osmanlı mirasını canlandırma adımlarına karşı Nasır’ın milliyetçi/laik çıkışından kaynaklanmıştı. 1950 ile 60’larda Mısır’da Nasır devri de dahil olmak üzere, iki ülke ilgileri daima gergin oldu. Menderes İslami telaffuz kullanırken Nasır Türkiye’nin laik cumhuriyetçiliğinden besleniyordu. Menderes’in yerine Recep Tayyip Erdoğan’ı, Nasır’ın yerine de Abdülfettah el Sisi’yi koyun. Fark olmadığını göreceksiniz.
Erdoğan’ın Pan-İslamcı tavrı Mısır’la ilgilerin bozulmasına yol açtı, malum. Meğer gerginlik devirleri daha çok olmasına rağmen iki ülke ortasındaki ilişiler 70’lerin ortasından 2000’lern başına kadar problemsizdi denebilecek kadar iyiydi. Buna askeri/güvenlik işbirliklerini de eklemek gerek. Yalnızca Türkiye’nin değil Mısır’ın da bir İslami sentezi var. Türkiye’nin Pan- İslamcı Sentezi ile Mısır’ın Arapçılık – İslam sentezi iki ülkeyi vakit zaman farklı ittifaklarla buluşturdu. Türkiye’nin bölgedeki müttefikleri Filistin’de Hamas, Somali’de (ilk dönemlerinde) Eş Şebap, Tunus’ta Ennahda, Mısır’da Müslüman Kardeşler’ken ,Mısır diktatörü Sisi iç siyasette katı devletçi, orducu, laik bir çizgi tutturdu. Türkiye Katar ile Mısır da Birleşik Arap Emirlikleriyle, Suudi Arabistan’la, Bahreyn’le birebir ittifak içinde yer aldı. Mısır’ın içinde bulunduğu ittifak İsrail ile de ortak çıkarlar üzerinde sıkı bir işbirliği geliştirdi. Mısır ile müttefikleri, Yunanistan’la, Güney Kıbrıs’la, Fransa’yla da ortak çıkarlar paylaşıyor.
Hatırlatalım, Türkiye zıddı ittifak askeri işbirliği de gerçekleştirdi: MEDUSA 2020 ortak deniz, hava askeri tatbikatları Mısır’ın İskenderiye açıklarında yapılmıştı, Fransa ile BAE’nin de iştirakiyle. Bu ittifak, yer alan ülke yetkililerinin tabiriyle, “Türk tehdidine karşı” gelişmişti.
SÜRDÜRÜLMESİ GÜÇ SİYASET
Fransa’nın bu Ortadoğu/Arap ittifakında yer almasının en önemli mazereti Erdoğan’ın Müslüman Kardeşler’e verdiği dayanak. Fransa’nın Lübnan’a da ağır ilgisi bu tavrından kaynaklandı biraz da. Şu söylenebilir; 2013’ten beri, Erdoğan’ın Mısır’da, ismi geçen ülkenin iç işlerine karışır biçimde Müslüman Kardeşleri desteklemesiyle bozulan münasebetlerden sonra Mısır hem Libya’da hem de Doğu Akdeniz’de kurduğu ittifaklarla Türkiye’ye karşı değerli bir set oluşturmayı başardı. Bu Türkiye’nin dış siyasette pan-İslamcı tavrını sürdürmesini zorlaştıran bir olgu. Bu nedenledir ki Çavuşoğlu’nun Mısır’ı Türkiye’nin çıkarlarına ziyan verecek bir tavırda görmediğini açıklaması, diplomatik lisanda “uzlaşma zemininin” kaybolmadığını düşünerek, muahede için davet yapması manasına geliyor.
Erdoğan’ın bilhassa Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’a (onların deyimiyle) “hakarete varan” değerlendirmelerinden sonra Fransa’yla da yumuşama içine girmesi (Fransa Dışişleri Bakanı’nın, ‘memnun olduk fakat kâfi değil’ dediğini anımsayarak belirtelim) pan-İslamcı siyasette artık tökezlediği manasına geliyor.
Pekala Türkiye-Mısır ilgileri normalleşebilir mi nitekim? Kesinlikle olağanlaşacak ancak sanıldığı kadar çabuk/hızlı olacağını beklemek fazla iyimserlik olur. Natürel Türkiye çok önemli ödünler verirse süreç Umulandan da süratli gelişebilir.
Mustafa K. ERDEMOL
Cumhuriyet
