Zeytin vakti geldi.

Akdeniz kıyılarında bulunan ülkelerde zeytin hasadı başlıyor yavaş yavaş. Bizim ülkemizde de.

Kurak yazı aşıp ürettiği taneleri, onlardan yararlanmamız için bize sunuyor zeytin ağaçları.

Siyah ve yeşil tanelerini ekmeğimize katık yapıyoruz bu ağacın. Zeytin yağı dediğimiz suyunu sıkıp çok sağlıklı bir besin, zeytin yağını elde ediyoruz.

Zeytin ağacı Akdeniz, Ege beşerinin günlük hayatının bir kesimidir.

Taze sıkılmış zeytin yağını sıcak ekmeğin üzerine sürüp yemek, güya bir törendir!

Bir öbür manada bir kültürün sözüdür.

Toprağa karışan zeytin adedinden, çekirdekten üreyen bitki, bildiğimiz zeytin ağacı değildir.

Kuzey Egeliler tabiatta zaten büyüyen yaban zeytin fidanlarına “delice” der. Çalıya misal bu bitki yaşamak için kayalık topraklara bile mecnun üzere saldırır. Lakin küçücük meyvelerinin suyu/yağı yok denecek kadar azdır. Yani bu bodur ağaç, yağ üretecek kadar “akıllı” değildir!

“Deliceler”, Akdeniz’in bu sıkıntı şartlara dayanan makileri, binlerce yıldır edinilen tecrübeyle, bilgili çiftçiler tarafından aşılanır, “akıllı” hale, yani çokça yağ veren bir bitkiye dönüştürülür. Bugün bizim “zeytin ağacı” olarak bildiğimiz ağaçlar bu “akıllı” ağaçlardır!

Fakat çelikle, aşıyla çoğaltıldığı, kendi tohumundan üremediği için zeytin ağacına bazılarına nazaran “kısır”dır. Bazıları de onun, “akıllı” oluşunu ilahi güçlere bağlar!

Kökleri ölmedikçe ölmez. Bu nedenle “ölümsüz ağaç” da denir zeytin ağacına. Bin yılı aşan yaşta olanlarının varlığı bilinir.

Zeytinin var oluş izleri çok eskilere sarfiyat.

Günümüz zeytincilik bilgisinin en kıymetli isimlerinden Jose M. Blazquez, zeytin yetiştiriciliğinin yaklaşık 6.000 yıl evvel Anadolu’da başladığını bildiriyor.

Birinci “akıllı” zeytin ağaçlarının; insanlık tarihinde birinci çiftçi topluluklarının görüldüğü: Mezapotamya’nın doğusundaki Zagros dağlarından kuzeye, Güney Anadolu topraklarına uzanan, oradan Filistin’e inen “Bereketli Hilal” denen bölgede ortaya çıktığı düşünülüyor. “Ekin”in birinci ekilip, buğdayın biriktirildiği, birçok meyve ağacının birinci defa yetiştirildiği topraklardır buraları.

Batıda, Ege Denizi’nin ortasındaki Kiklad adalarından biri olan Santorini’de de en/çok eski zeytin ağacı izlerine rastlanıyor.

“Santa İrini”, “Kutsal Barış” adası, 3.600 yıl evvelki patlayan ve Girit adasındaki yüksek Minos uygarlığını yok eden “Thira” yanardağıyla ünlüdür. Bu adada bulunan fosilleşmiş “yabani, delice” zeytin çekirdekleri ve yaprakları 39.000 yıl evvel de bu etrafta, yaban da olsa zeytin ağaçlarının yetiştiğini gösteriyor.

İşte böylesine esaslı, doğal geçmişi olan bir ağaçtır zeytin ağacı.

Üretimi bugün de birçok insanın ekmek teknesidir.

Türkiye’de yaklaşık 160 milyon zeytin ağacı bulunduğu bildiriliyor günümüzde. Yapılan özendirmelerle bu sayı her yıl biraz daha artıyor.

Uzmanlar Türkiye’de; Ege, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu bölgelerinde daha 12 milyon zeytin fidan dikilebilecek alan olduğunu bildiriyor. Bu imkan değerlendirildiğinde Türkiye Gayri Safi Ulusal hasılasının yüzde 15’ini zeytin ağaçlarının verebileceği öngörülüyor.

Lakin zeytin ve zeytinyağı üretimi hiç de kolay değil.

Eserin verimliği büyük ölçüde doğal şartlara bağlı. İnsan bilgisi ve tesiri bu şartlarda zeytin ağacını ve tanelerini muhafazaya, eserin nicelik ve niteliğini arttırmaya yönelik sadece.

Ekonomik kıymeti, üretim sürecindeki zorluklar, eserin pazarda üretici için bedelini bulamaması üzere sıkıntılar zeytin üretim dünyasının külfetleri.

İspanya üzere büyük zeytin üreticisi ülkeler bu problemleri üreticinin kooperatifleşmesiyle çözmüş. Doğal ki birlikten kuvvet doğuyor. Fakat üreticinin dayanışması kâfi olmuyor.

Bu olgunun devlet siyasetleri haline gelmesi, kooperatiflerin devletçe, mahallî idarelerce desteklenmesiyle imkanlı.

Üreticiyi, üretimin her evresinde, pazarda yalnız başına bırakmayarak.

Artık “Zeytin Zamanı”.

Zeytin ağaçlarının koyu yeşil yaprakları akşam güneşinin yorgun lakin parlak ışıklarıyla birlikte göz alıcı gümüş rengine dönüşüyor!

Işık her şeyi biçimlendiriyor!

Akdeniz, Ege kıyılarında akşamüstleri güneşe gerçek bakıldığında zeytin ağaçları gelin üzere görünüyor! Yaşlı, olgun, genç ağaçlar gelin duvaklarını bezeyen gümüş tellerle süsleniyor sanki!

Zeytin ülkelerinde hasat var artık.

Hasat bir şenlik, bir düğündür.

Eserin bol olduğu, eserinin bedelini bulduğu, üreticinin yüzünün güldüğü bir düğün olmalı bu.

Sefa Taşkın

08.10.2021

Bergama

Cumhuriyet