1952’nin soğuk bir kasım günü Ankara’dan İstanbul’a getirilerek Sansaryan Han’ın taban katındaki tabutluklardan birine konulmuştu. Kabahati TKP üyesi olmaktı. Aydın ve sanatkarların sorgularında uygulanan azapları yönetmesiyle ünlü Birinci Şube Müdür Muavini “Parmaksız Hamdi” ne yaptıysa istediklerini söyletememişti ona. Gece ile gündüzün birbirine karıştığı, oturabilmenin bile mümkün olmadığı o karanlık tabutlukta hissettiği yalnızlık duygusu, “gitsin gitsin de gelmesin, çocukluğunu getiriyordu aklına.”
SAVAŞ ÇOCUĞU
1912’de Van’da doğmuştu. Anasını, babasını hiç hatırlamıyordu. Kimsesi yoktu. Üç-dört yaşlarındayken Adana’da fakir bir ailenin yanına verilmişti. Yenge dediği konutun hanımından çok eziyet görmüştü o konutta. Birinci Dünya Savaşı sonrasında Fransızlar Adana’yı işgal edince Toroslar’a yanlışsız büyük bir kaçış başlamıştı. Çukurovalıların “Kaç Kaç” dediği o devirde yoksulluk ve kimsesizliğin üzerine bir de karışıklık, göç acısı ve can korkusu eklenmişti. 1921’de Adana’ya döndüklerinde Mehmet, Adana Darüleytamı’na, yani Öksüzler Yurdu’na verildi. Burada hocasının teşvikiyle kemana başladı. Bir yandan da Toroslar’da öğrendiği türküleri söylüyordu. Türlü talihsizlikleri ve zorlukları aşarak girebildiği Ankara Musiki Muallim Mektebi’nin akabinde, 1942’de Devlet Konservatuvarı Opera Bölümü’nü bitirdi. “Birinci Dünya Savaşı’nın ortada bıraktığı çocuklardan biri” olan fakir ve öksüz Mehmet, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin sağladığı imkanlar ve azmiyle, “Bastien Bastienne”, “Madam Butterfly”, “Satılmış Nişanlı”, “Fidelio”, “Maskeli Balo”, “Figaro’nun Düğünü” üzere çeşitli operalarda rol alan “Basbariton Ruhi Su” olarak ülkesinin sayılı sanatkarlarından birisi olmuştu. Olmuştu olmasına fakat bu kere da uygarlığa, özgürlüğe ve insanca bir yaşama yönelik eforları nedeniyle aylardır azap görüyordu.
KENDİNDEN ÖNCESİ YOK
Ruhi Su, beş ay Sansaryan Han’da azap gördükten sonra Harbiye ve Adana cezaevlerinde beş yıl tutuklu kaldı. Birebir davadan yargılanan Sıdıka Hanım ile Harbiye Cezaevi’nde nişanlandı ve evlendi. Devlet memuriyetinden atılmış, opera faslı artık bir daha açılmamak üzere kapanmıştı. Kendini büsbütün türkülere verdi. Ülkemizin pek çok yöresinden yüzlerce türkü derledi. Onlarca plak, kaset yayımladı. Anadolu’yu adım adım dolaştı, konserler verdi. 1975’te, bugün hala faaliyet gösteren “Dostlar Korosu”nu kurdu. Eski halk ozanlarımızdan Nâzım Hikmet’e, Melih Cevdet Anday’a, Fazıl Hüsnü Dağlarca’ya kadar birçok şairimizin şiirini besteledi. Melih Cevdet Anday’ın sözüyle “Ruhi Su türküsüz insanlara türkü sundu.”
İlhan Selçuk “Kendinden öncesi yoktur Ruhi Su’nun” der. Zira almış olduğu Batı müziği eğitimini halk türküleriyle harmanlayarak ortaya o güne dek hiç yapılmamış bir bireşim çıkarmış ve aydınlarla halk ortasında türküden bir köprü kurmuştur. Sabahattin Eyüboğlu da Ruhi Su’ya kadar olan devirde türkülerin küçümsendiğini, yayvan ağızlarda eğlencelik, göstermelik hale geldiğini ve Ruhi Su’nun bu yozlaştırmaya “yeter” dediğini söyler.
PİR SULTAN’A KOVUŞTURMA
Aydınların ve kent beşerinin halk müziği ve kültürünü tanıması, sevmesi ve içselleştirmesinde Ruhi Su’nun büyük katkısı olmuştur. Türk halkı Köroğlu ve Pir Sultan’ın şiirlerindeki zulme başkaldırıyı, Karacaoğlan’ın sevdasını, seferberlik türkülerini, Ege türkülerini, Nâzım’ın Kuvayı Ulusala Destanı’nı biraz da onun sesinden öğrenir. Pir Sultan, Köroğlu, Karacaoğlan ve Yunus’un şiirlerini birinci defa Ruhi Su’dan duydukları için onun şiiri sananlar olur. Bazen trajikomik olaylar da yaşanır. Örneğin 1960’ların başında Ruhi Su’nun Erdek Halk Şenliği’nde verdiği konser polis tarafından basılır ve sonrasında sanatçı mahkemeye verilir. Ruhi Su buna alışıktır lakin savcılık Pir Sultan hakkında da kovuşturma açılmasına karar verir.
Ruhi Su, kendini halkına adamış bir büyük dava adamıdır birebir vakitte. Mahpuslara, sürgünlere, yasaklara karşın türkülerinde baskıyı, sömürüyü ve eşitsizliği nakış nakış işlemiş, “yoksuldan, halktan yana bir dünya kurulacak” hasreti ile her vakit işçi halkın yanında yer almıştır.
1940’larda Alevi türküleri söylediği gerekçesiyle TRT’deki radyo programı sonlandırılan, 1952’de yalnızca TKP üyesi olduğu için beş yıldan fazla tutuklu kalan, 1965’te “Bitmeyen Yol” sinemasında söylediği bir türküde “Serdari halimiz bu türlü n’olacak, kısa çöp uzundan hakkın alacak” dediği için işinden olan ve yazdığı kitaptan ismi çıkarılan Ruhi Su’ya yapılan zulüm bunlarla kalmaz. Sanatkara 1983’ün son günlerinde metastatik prostat kanseri tanısı konur ve tedavisinin yurtdışında yapılmasının daha uygun olacağı söylenir. Lakin yurtiçi ve yurtdışından yapılan davetlere karşın müddeti bitmiş olan pasaportun çıkarılması geciktirilir ve gür sesli ozan 20 Eylül 1985 Cuma günü Cerrahpaşa Hastanesi’nde yaşama veda eder.
PRENSİPLERİNDEN HİÇ SAPMADI
İki gün sonra gerçekleşen cenaze merasimi 12 Eylül sonrası birinci büyük kitlesel buluşmaya dönüşür. Ruhi Su, binlerce seveninin iştirakiyle sonsuzluğa uğurlanır. O binler ki onun türküleriyle Anadolu halkının tüm renklerini, hoşluklarını, acılarını ve sevinçlerini yüreğinde hissetmiş, onun türküleriyle alanlarda sevgiden, emekten ve özgürlükten yana olduklarını haykırmışlardır.
Yalnızca sanatı ile değil, inandığı unsurlarından hiç sapmamış örnek kişiliği ve insanı ve emeği merkeze alan sosyalist dünya görüşü ile de toplumda derin izler bırakmış olan Ruhi Su’yu vefatının 36. yılında hürmetle anıyoruz.
* Hasan Hüseyin
Cumhuriyet
