26 bölge, 27 vilayet, 230 noktada 3 bin 848 panelistle yapılan Türkiye Siyaset Paneli Haziran 2021 Araştırması’na nazaran seçmenlerin yüzde 58’i, Sedat Peker’in savları karşısında İçişleri Bakanı Soylu’nun karşılıklarını tatmin edici bulmuyor. Seçmenin yüzde 67’si borçlarını ödeyememekten, yüzde 58’i kendisi ya da ailesinden birinin eğitim alamamasından korkuyor. Yöneylem Toplumsal Araştırmalar Merkezi Araştırmalardan Sorumlu Genel Koordinatörü Siyaset Bilimci Doç. Derya Kömürcü ile haziran ayı sonuçlarını değerlendirdik.
– Sedat Peker’in savları gündemi belirliyor. Her gün Süleyman Soylu istifa edecek mi, Cumhurbaşkanı onu misyondan alacak mı, bunu konuşuyoruz… Siz de araştırmanızda bunu mevzu edindiniz… Halkın beklentisi nedir?
Sedat Peker’in iki ayı aşkın bir müddettir Türkiye’de adeta gündemi esir aldığı yanlışsız. Türkiye Siyaset Paneli mayıs ayı araştırmasında, Sedat Peker’in açıklamalarından seçmenlerin haberdar olup olmadığını ölçmüş, bu açıklamalarla ilgili ne düşündüklerini öğrenmeyi hedeflemiştik. Araştırmanın yapıldığı tarihte yüzde 56.5 olan Peker’in açıklamalarından haberdarlık oranı bugün yüzde 90’a ulaşmış durumda. Çok kıymetli açıklamalar yaptığı, çok vahim ithamlarda bulunduğu, öbür bir ülkede olsa yeri yerinden oynatacak argümanlar öne sürdüğü bir gerçek. Lakin şu da var ki Türkiye toplumu temel olarak Sedat Peker tarafından hudutları belirlenmiş bir tartışmayı yürütüyor. Bahsin nereye kadar uzanacağı, hangi mevzuların ne çerçevede ele alınacağı, kiminle helalleşileceği Peker ve tahminen de müzakere halinde oldukları tarafından belirleniyor. O denli olunca da tüm tartışmalardan en önemli biçimde etkilenen siyasi figür olarak İçişleri Bakanı Süleyman Soylu özel bir ilgiyi hak ediyor. Peker’in açıklamalarına Süleyman Soylu’nun verdiği karşılıkları tatmin edici bulup bulmadıklarını sorduğumuzda seçmenlerin yüzde 58’i tatmin edici bulmadığı cevabını veriyor. Bu natürel muhalefet partilerinin şu anda sahip olduğu seçmen takviyesini aşan bir oran olarak dikkat çekiyor ve iktidar kanadından sonlu oranda da olsa Soylu’ya yönelik bir tenkit olduğunu gösteriyor. Derinlemesine incelediğimizde AKP’ye oy verme eğilimindekilerin yüzde 21’i, MHP’ye oy verme eğilimindekilerin yüzde 28’i Soylu’nun savunmasını yetersiz bulduğunu lisana getiriyor. Dahası iki seçmenden biri Soylu’nun istifa etmesi gerekir diyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından misyondan alınmalı diyenlerin oranı ise yüzde 51.
– Bugün seçim olsa Cumhur İttifakı’nın işi ne kadar sıkıntı? Millet İttifakı’nda artış var mı?
Seçmen tercihlerinde aydan aya oynamalar olur. Bir partinin oyu artabilir, başkasının oyu düşebilir. Temel olan bir trendin oluşup oluşmadığını gözlemlemektir. Bizim Yöneylem Toplumsal Araştırmalar Merkezi olarak 6 aydır yaptığımız araştırmaların gösterdiği, AKP ve MHP oylarında çok radikal olmayan ancak her ay birike birike sonunda manalı ve fark yaratabilecek bir noktaya varan bir gerilemenin olduğu. Buna karşılık son iki aya kadar muhalefet oylarında kayda bedel bir artıştan çok kararsızlar ve oy kullanmayacağını tabir edenlerde önemli bir artış gözlemliyorduk. Fakat mayıs ve haziran araştırmalarımızda kelam konusu kararsız ve oy kullanmayacaklar kümesinde toplamda 10.5 puanlık bir düşüş görüyoruz. Bu gelişmeyi iki formda yorumlamak mümkün. Birincisi, ülkede seçim kazanının kaynamaya başladığını, muhalefetin erken seçim talebinin tesirli olduğunu, şu yahut bu formda vatandaşların siyaset üzerine çok daha fazla baş yorup bir konum almaya başladığını gösterir. Toplum siyasallaştıkça hem kararsızların hem de bir konum almaktan imtina ederek oy kullanmayacağım diyenlerin oranı azalır. İkincisi, 24 Haziran 2018’de AKP ve MHP’ye oy verdiğini bildiğimiz ancak aylardır kendilerini kararsız olarak tanımlayan seçmen kümesi, tekrar siyasal tartışmanın şiddetlenmesi ve seçim beklentisiyle birlikte tercihini daha rahat söz eder hale geliyor. Bunların bir kısmı muhalefet partilerine yönelirken, bir kısmı da eski partilerine dönüyor. Gerçekten haziran ayında çabucak hemen tüm partilerde bir ölçü oy artışı görüyor olmamızın nedeni bu yönelim.
– Erdoğan’a asla oy vermem diyenlerin oranı artıyor mu?
Evet, Erdoğan’a “asla oy vermem” diyenler şu anda Türkiye’nin en kitlesel ve kararlı siyasal gücünü oluşturuyor. Şubat ayında ölçtüğümüzde yüzde 43 çıkmıştı, bugün yüzde 50.4 çıkıyor. Dahası Erdoğan’a katiyetle oy veririm diyenlerin oranında geçen aya nazaran haziranda 4 puanlık bir azalma kelam konusu.
– Neden bu türlü?
Zira seçmene nazaran ülke berbat yönetiliyor ve bu makus idarenin sorumlusu “Türk tipi başkanlık sistemini” getiren ve uygulayıcısı pozisyonunda olan Recep Tayyip Erdoğan. Seçmenlerin yüzde 51’i ülkenin makûs yönetildiğini düşünüyor. İyi yönetiliyor diyenler yalnızca yüzde 24. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemini bırakıp parlamenter sisteme dönmek isteyenlerin oranı yüzde 57.5 ve bunların içinde azımsanmayacak oranda iktidar bloku seçmeni de var. “Yaşanan ekonomik problemlerin nedeni iktisat siyasetlerinde yapılan yanlışlardır” görüşüne katılan seçmenlerin oranı yüzde 70, “ekonomik meselelerin nedeni ülke idaresinde liyakatsizlik ve adam kayırmacılığın geçerli olmasıdır” görüşüne katılanların oranı yüzde 68 düzeyinde. Sonuçta seçmen ülkenin “bir anonim şirket gibi” yönetilmesinden mutlu değil demek ki. Erdoğan zıddı seçmen kümesinin bu kadar genişlemesi içinde değerli bir potansiyel barındırıyor. Lakin muhalefet partilerinin de şunu görmesi gerekiyor ki Türkiye’nin problemleri yalnızca cumhurbaşkanı değişikliğiyle ya da parlamenter sisteme dönüşle çözülebilecek sıkıntılar değil. Bugün Erdoğan iktidarına karşı bir ortaya gelebilen o geniş kitle, yarın öbür tek adamların peşine takılabileceği üzere çarçabuk çözülebilir de.
SEÇMEN KORKUYOR, BU TABLO SÜRDÜRÜLEBİLİR DEĞİL
– Araştırmanızdan gördük ki seçmenlerin yüzde 66’sı sahip olduklarını kaybetmekten korkuyor. En çok kaygıyı nerede yaşıyorlar?
Tam da bundan bahsediyorum. Türkiye’nin o denli derin, o denli kronikleşmiş sıkıntıları var ki vatandaşlar dehşet, telaş ve ümitsizlik içinde yaşıyorlar. 100 bireyden 70’inin bir biçimde ödemeye çalıştığı bir borcu, kredisi ya da taksidi var ve beşerler borçlarını ödeyemez hale gelmekten korkuyorlar. Aslında yüzde 19’u ödeyemiyorum, yüzde 62’si zahmetle ödüyorum diyor. Seçmenlerin yüzde 63’ü taban muhtaçlıklarını bile karşılayamaz hale gelmekten korkuyor. Gerçekten her ay sorduğumuz “Geçen ay ödeyemediğiniz bir faturanız ya da karşılayamadığınız bir zarurî gereksiniminiz oldu mu” sorusuna şimdi yüzde 44’ün altında evet karşılığı alamadık. Sizin de söylediğiniz üzere yüzde 66’sı sahip olduklarını kaybetmekten korkuyor. Bu çok ağır bir tablo ve sürdürülebilir değil.
– Bu endişe, oy verme davranışlarına nasıl yansır?
Olağan şartlarda seçmenlerin ekonomik durumlarındaki kötüleşmenin ya da geleceğe yönelik ümitsizliğin oy davranışlarında iktidar partisi aleyhine bir değişime yol açmasını bekleriz. Fakat Türkiye üzere siyasal alanın giderek daraldığı, kutuplaşmanın giderek şiddetlendiği ve siyasetin yüklü olarak benimsenen ya da atfedilen kimlikler üzerinden yapıldığı toplumlarda akılcı tercihlerin yerini futbol ekibi taraftarlığı gibisi daha olumlu ya da negatif hisler yüklü aidiyetlerin aldığını görürüz. Bu aidiyetlerin çözülmesi de kolay olmaz. Bu yüzden toplumdaki kelam konusu kaygı ve telaşlar oy davranışında manalı bir değişime yol açar mı bilemiyorum fakat tüm göstergelerin Türkiye toplumunun çok radikal bir değişime hamile olduğunu gösterdiğini, bu değişimin aritmetik toplamların, partilerin oyunun artıp eksilmesinden daha kapsamlı bir potansiyele işaret ettiğini görüyorum. Bu tablo içinde en telaş verici nokta, toplumsal ve ferdî gelecek beklentilerinin son derece karamsar olması. Seçmenlerin gerek Türkiye’nin geleceğiyle, gerekse kendi gelecekleriyle ilgili beklentilerinin bu derece olumsuz olması, temelinde iktidar için olduğu kadar muhalefet için de önemli bir meseleye işaret ediyor. Bu sayılar, bir boyutuyla ülkenin makûs yönetildiğini ve sıkıntıların iktidar tarafından çözüleceğine olan inancın düşüklüğünü gösteriyor. Lakin öteki bir boyutuyla da muhalefetin halka daha iyi bir ömür vaadi sunamadığını gösteriyor. Tahminen daha da değerlisi Türkiye toplumunun bir ortada yaşama ve ortak bir gelecek hayal etme maharetini giderek yitirdiğine işaret ediyor. Bu türlü bir toplumda otoriter, popülist, yabancı / “öteki” düşmanı siyasal stratejilerin çarçabuk ve süratle güçlenme riskini görmezden gelemeyiz. Bu yüzden “şu parti gidecek, bu parti gelecek” telaffuzunun ötesine geçen yeni bir ortak ömür vaadine muhtaçlığımız var.
EKONOMİK KRİZİN NEDENLERİ
– “Ekonomik problemlerin nedeni dış güçlerin saldırılarıdır” görüşüne katılanların oranı yüzde 41.
– Ekonomik sıkıntıların kaynağında Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemini görenlerin oranı yüzde 53.
– “Ekonomik sıkıntıların nedeni, ülke idaresinde liyakatsizlik ve adam kayırmacılığın geçerli olmasıdır” diyenler yüzde 68 düzeyinde.
Cumhuriyet
