GETTY İMAGES
ABD’de yapılan araştırmalara nazaran üniversiteye başlayan gençler yaklaşık 7 kilo alıyor. Bunun nedenlerinden biri hazır yemek ve fizikî aktivite azlığı iken, uzmanlar gece geç saatlerde yemenin, alkol tüketiminin ve sistemsiz uyku saatlerinin de tesirli olduğuna inanıyor.
Yıllar boyunca Tip 2 diyabet ve kalp hastalıkları üzere hastalıkların yanı sıra kilo almanın da yediğimiz yemeklerden aldığımız kalori ve bunları ne ölçüde yaktığımızla ilgili olduğu anlatıldı.
Fakat datalar yalnızca ne yediğimizin değil, ne vakit yemek yediğimizin de değerli olduğunu gösteriyor.
ZAMANLAMA NEDEN KIYMETLI?
Kilo vermek için yapılan diyetlere bakıldığında, tıpkı ölçüde kalori tüketilse de, bu kalorilerin birçoklarını sabah kahvaltısında tüketenlerin akşam yemeğinde tüketenlere kıyasla 2,5 katı kilo verdiği görülüyor.
Birçok insan bunu gece yenen yemekten edinilen kalorilerin yakılması için fırsat olmamasına bağlıyor. Halbuki canlılar uyku halindeyken bile organları çalıştığı için güç tüketiyor.
GETTY İMAGES
Tüketilen kalori ölçüsü kadar bunların ne vakit tüketildiği de kiloyu etkiliyor.
Pekala öbür ne çeşit etkenler rol oynayabilir?
Sabah yenen yemeği yakmak için daha fazla kalori harcadığımıza dair datalar var. Lakin bunun beden tartısını ne kadar etkilediğine dair net bilgi bulunmuyor.
Bir öteki mümkünlük da, gece yemeğinin gün içindeki toplam yemek yenen süreyi uzatması. Böylelikle sindirim sisteminin toparlanma ve yağ yakma fırsatı azalmış oluyor. Çünkü yağ yakma süreci fakat organlarımız yeme sürecinin bittiğini anladığı vakit başlıyor.
BEDEN SAATİNİN AHENGI
Amerikalı beden saati uzmanı biyolog Satchin Panda’ya nazaran, yemek yeme tertibini gün ışığına nazaran ayarlayan atalarımızın aksine ABD’de beşerler gün içinde 15 saatlik bir aralıkta yemek yiyor ve toplam kalorinin üçte birinden fazlasını akşam 18:00’den sonra tüketiyor.
Ayrıyeten az uyumak, insanın karar alma ve kendini denetim etme sistemini bozup sıhhatsiz yiyeceklere yönelme riskini artırıyor. “Açlık hormonu” olarak bilinen leptin ve girelin hormonlarının düzeyini etkileyip iştahı artırıyor. Münasebetiyle kilo almaya yatkınlık da artıyor.
Beden saati ritmimiz, iç içe geçmiş sinyal sistemleri sayesinde sindirim ve metabolizmamızla çok istikametli bir etkileşim halinde. Jetlag ve vardiyalı çalışmanın uzun vadeli tesirinin incelenmesinde değerli bir bilgi bu.
Her hücremizde bedenimizdeki fizyolojik süreçleri ve davranışlarımızı düzenleyen moleküler saatler çalışıyor. Hormonların ve nörotransmiterlerin salınmasını; tansiyon, bağışıklık sistemi hücrelerinin aktivitesini, uyku ve uyanıklık hissini düzenleyenler de bunlar.
Bu saatler hem birbiriyle hem de günışığına ayarlı bir halde senkronize olarak işliyor. Bunu beyin dokusundaki üst kiyazmatik çekirdek denen kısımdan gelen sinyaller sağlıyor. Dış dünya ile ilişkiyi ise gözün gerisinde ışığa hassas hücreler yürütüyor.
Bu beden saatlerinin fonksiyonu, etrafımızdaki sistemli vakalara karşı hazırlıklı olmak. Yemek saati de bunlardan biri. Günün farklı saatlerinde farklı biyokimyasal yansımalar devreye giriyor ve iç organlarımızın misyon değişimi ve dinlenmesi süreçlerini düzenleniyor.
GETTY İMAGES
Farklı vakit dilimlerinde seyahat etmek beden saatini olumsuz etkiliyor.
JETLAG VE VARDİYALI ÇALIŞMANIN TESIRLERI
Farklı saat dilimlerinde seyahat ettiğimizde bedenimizin ışığa maruz kalma saatleri değiştiğinden beden saatimiz de o istikamette değişim gösterir. Halbuki farklı organ ve dokuların buna ahenk sağlama mühleti de farklıdır. Bunun sonucunda ‘jetlag’ denen olgu meydana gelir. Böylelikle yanlış vakitlerde uykulu yahut uyanık hissetmeye başlarız. Bu durum sindirim meselelerine ve öbür rahatsızlıklara da yol açabilir.
Yemek saatimiz beyin hücrelerini etkilemese de karaciğerdeki ve sindirim organlarındaki saatlerde de değişime neden olur. Antrenman yaptığımız vakit da kaslardaki hücrelerin saatlerini tesirler.
Farklı vakit dilimlerine seyahat ettiğimizde yahut yemek, uyku, egzersizimizi sistemsiz saatlerde yaptığımızda organ ve dokularımızdaki farklı saatlerin birbiriyle ahengi bozulur. Bu düzensizlik çok nadir olduğunda pek sorun çıkmaz, fakat sık sık tekrarlandığında sıhhati uzun vadede tesirler.
Diyetimizdeki yağ yahut karbonhidratların metabolizması üzere karmaşık süreçler karaciğer, bağırsak, pankreas, kas ve yağ dokularında meydana gelen birçok süreç ortasında uyumu gerektirir.
Bu dokular ortasındaki bağlantı bozulduğunda aktiflikleri azalır ve uzun vadede başta tip 2 diyabet, kalp hastalıkları ve depresyon olmak üzere çeşitli hastalık riskleri artabilir.
Seyahat edenler ve vardiyalı çalışanların yanı sıra hafta içi ve hafta sonu farklı saatlerde yatıp kalkan ve yemek yiyen beşerler da (nüfusun yaklaşık yüzde 87si) etkilenir.
Yalnızca yemek saatlerinin değişmesi değil bir oturuşta alınan kalori ölçüsünün da daima inip çıkması sıhhati uzun vadede tesirler.
GETTY İMAGES
Günlük kalori alımının büyük kısmını kahvaltıda tüketmek ağır bir akşam yemeğinden çok daha sağlıklıdır.
PEKALA NE YAPMAK LAZIM?
Uyku ve yemek saatlerimizi sistemli tutmak atılacak en iyi birinci adımdır. Böylelikle bedenimizdeki çeşitli saatler uyumlu bir halde işlemiş olur.
Uyku saatinin nizamlı olmasının yanı sıra uyku mühleti de değer taşır. Yetişkin bir insanın günde 7-8 saat uyuması gerekir.
Tıpkı vakitte yemek yeme saatlerini günün 12 saatlik dilimine sığdırmak ve bedene sistem ve dinlenme imkanı sağlar.
İki kümeye ayrılmış farelerle 2012’de yapılan bir deneyde bir kümeye günün yalnızca 12 saatinde yemek yeme, başkasına ise istediği vakit yeme imkanı sağlanmış ve birebir ölçüde kalori alınmasına karşın birinci kümedeki farelerin obezite, diyabet, kalp hastalıkları ve karaciğer hasarı üzere birçok hastalıktan korunduğu görülmüştü. Öteki gruptakiler bu hastalıklara yakalandıkları halde sonlu müddette yemeye başladıklarında yine sağlıklı hale gelmişlerdi.
Beden saati uzmanı Panda’ya nazaran, “Tüm canlılar 24 saat içinde aydınlık ve karanlık döngüsüne ve buna uygun yeme ve açlık devirlerine ahenk sağlayacak biçimde gelişti. Bu döngülerin en kıymetli fonksiyonlarından biri bedenin her gece tamirat ve yenilenmesini sağlamaktır. Trafik hala akış halindeyken bir otoyolu tamir edemezsiniz.”
Sonlu müddetlerde yeme konusunda yapılan deney sayısı artıyor ve birinci bilgiler epey umut verici görünüyor.
Kral üzere kahvaltı, prens üzere öğlen yemeği ve fakir üzere akşam yemeği kelamı daha evvel hiç bu kadar yanlışsız görünmemişti.
Cumhuriyet
