Vergi uzmanı Dr. Ozan Bingöl, ödediğimiz her 100 lira verginin yüzde 18’inin faize gittiğine işaret ederek bu türlü giderse 2023’te ödeyeceğimiz her 100 lira verginin 20 lirasının faiz olarak bütçeden çıkacağını açıkladı.

Enflasyonun, sabit fiyatlı ve dar gelirli için bir kâbus olduğunu, her dakika yoksullaştırdığını anlatan Bingöl, bu manada enflasyonun, temsilsiz ve adaletsiz bir vergi olduğunu söyledi.

“2022 yılında, yüksek oranlı yine değerleme oranını 25 kuruşluk poşetteki artışla da hissedeceğiz” diyen Dr. Ozan Bingöl ile yurttaşın sırtındaki vergi yükünü konuştuk.

– Bütçe ile ilgili öngörüleriniz nelerdir? Bütçe açıkları nereye gidiyor?

Bu yılın bütçesinin birinci sekiz ayı dataları yayımlandı. Datalara aylık olarak bakmak aldatıcı olabilir.

Örneğin, 2006-2017 periyodunda 319 milyar TL bütçe açığı vermişken, 2017-2020 devrinde yani üç yılda 373 milyar TL bütçe açığı kelam konusu. 2021 yılı bütçe açık gayesi 245 milyar TL. En son yayımlanan 2022-2024 devrini kapsayan orta vadeli program iddialarına nazaran de bütçe açıklarının gelecek yıllarda da artarak devam edeceği görülüyor.

Bu bilgiler mali disiplinin, bilhassa son 3-4 yıllık periyotta büsbütün bozulduğunu gösteriyor. Bozulan disiplin bize daha fazla faiz yükü, yüksek enflasyon ve faiz oranı olarak dönüyor. Yalnızca kamu yatırımlarının azalması, altyapının berbatlaşması manasına geliyor. Özetle, öngörülü, planlı, perspektifli, vizyonlu bir bütçemiz yok. Günü kurtarmaya çalışıyorlar.

– Pekala, vergilerde ne durumdayız?

Vatandaş kendisine düşen misyonu ziyadesiyle yapıyor. 2020’de yaşanan pandemi şartlarına ve ekonomik zorluklara karşın halkımız bütçe maksadının yüzde 6.2 üzerinde 833 milyar 250 milyon lira vergi ödedi.

2021 bütçesine nazaran vergi gelir tahsilat amacı 922 milyar 744 milyon liradır. Bir evvelki yılın bütçe amacının yüzde 17.6 üzerinde bir vergi amacı öngörülmüştür.

Vergi sistemimizdeki sorun toplam vergi gelirlerinin ötesindedir. Toplam vergi gelirlerinin yüzde 65-70’inin dolaylı vergilerden oluştuğu, harcamalar üzerinden alınan, adaletsiz, dar gelirlinin üzerine binmiş bir vergi sistemi kabul edilebilir değildir.

Toplam vergi gelirlerinin yüzde 30-35’ini oluşturan dolaysız vergileri ise hakikat düzgün takip ve tahsil bile edilemiyor. Neredeyse her yıl çıkarılan vergi afları, yapılandırma, vergi/matrah artırımı vergi tahsilat/tahakkuk oranları düşmektedir. 2003’te yüzde 92.5 olan tahsilat oranı 2020’de yüzde 80.1’e düşmüştür. İthalatta alınan KDV, ÖTV, BSMV ve kaynakta kesinti suretiyle alınan vergileri dışarıda tuttuğunuzda geriye kalan vergilerde bu oran inanılmaz ölçüde düşmektedir. Yüksek enflasyon ve faiz ortamında vatandaş, zati af çıkar deyip vergisini ödememektedir. Vergiyi, yüksek faizle alacağı krediye nazaran daha uygun şartlı bir finansman aracı olarak görebilmektedir. Bu yüzden dürüst, vergisini sistemli ödeyen mükellef sayımız her geçen gün daha da azalıyor.

532 ÇEŞİT VERGİ ÖDÜYORUZ

– Minimum fiyatlı bir yurttaşın günlük ya da aylık vergi takvimi nedir, (mesela sabah kalkıp akşam yatağa girene kadar) kaç çeşit vergi ödüyor?

Yalnızca minimum fiyatlı olarak düşünmemek gerekir. Bakın içerisinde bulunduğumuz yıl, vatandaş olarak ismini hiç duymadığımız, varlığından haberdar bile olmadığımız pek çok kanuna nazaran vergi, fotoğraf, harç, fon, devlet hakkı, katkı hissesi, ceza, artırım, gecikme faizi, gecikme artırımı ve pek çok farklı isimde ödemeyi Merkezi İdare Bütçesi’ne yapıyoruz. Aldığımız her nefesle, attığımız ve atmadığımız her adımla vergi yahut farklı isimlerle pek çok ödeme yapıyoruz. Bu kapsamda 2021’de Merkezi İdare Bütçesi’ne 532 farklı düzenlemeye dayalı olarak 1 trilyon 82 milyar TL katkı yapacağız. Daha ne olsun…

– Vergi yükü her daim dar gelirlinin üzerinde kalıyor. Adil ve eşitlikçi bir vergi sistemi için hangi adımlar atılmalı?

Vergileme zihniyeti, iktidarın toplumun hangi kesitinden yana olduğunu görmek için turnusol kâğıdı üzeredir. Vergi sistemini daha az adaletsiz hale getirmek için öncelikli koşul, iktidarın vergileme zihniyetinin değişmesi, dönüşmesidir. Ondan sonrası süratlice hallolur.

HER DAKİKA YOKSULLAŞIYORUZ

– “Halkın, enflasyondan ötürü uğradığı gerçek gelir kaybı da bir bakıma enflasyon vergisidir” diyorsunuz. Bu manada yurttaşın sırtındaki enflasyon vergisinin yükü nedir?

Enflasyon, sabit fiyatlı, dar gelirli için bir kâbustur. Alım gücü erir. Her gün, her saat, her dakika yoksullaşır. Bu manada enflasyon, bir istikameti ile başta fiyat geliri elde edenler olmak üzere halkın bir kısmını fakirleştiren, gelir dağılımını bozan, temsilsiz ve adaletsiz bir vergidir. Türkiye’de vergi yükü 1965 yılında GSYH’nin yüzde 10.6’sı iken 2018’de bu oran yüzde 24.4 olarak gerçekleşmiştir. 1965-2018 periyodundaki artış oranı yüzde 130.50 olmuştur. Birebir devirde OECD ülkelerinin ortalama vergi yükü yüzde 24.9’dan yüzde 34.3’e yükselmiştir. Artış oranı ise yüzde 37.79 olarak gerçekleşmiştir. Vergi yükünün, toplumun dar bir kısmının üzerinde kalması da bu bölümlerce “hissedilen vergi yükü”nün yüksek olmasına neden oluyor. Vatandaşlar açısından kıymetli olan “hesaplanan vergi yükü” değil, “hissedilen vergi yükü”dür…

– Mart ayında yazdığınız bir makalede ödediğimiz her 100 liralık verginin 16 lirası faize gidiyor diyorsunuz. Geriye kalanı vatandaşa yol, su olarak geri dönüyor mu pekala?

O tarihte en son 2020 dataları vardı elimizde ve ödediğimiz her 100 liranın 16 lirasının faize gittiğini görmüştük. Bugün prestijiyle elimizde 2021 birinci sekiz ay verisi var ve ne yazık ki artık ödediğimiz her 100 lira verginin yüzde 18’i faize gidiyor. Orta vadeli programa nazaran ise 2022 yılında ödeyeceğimiz her yüz lira verginin yüzde 19.7’si, 2023’te ise yüzde 20.7’si faize gidecek. Daha kolay bir anlatımla, ödediğimiz her 100 lira verginin 20 lirası faiz olarak bütçeden çıkacak.

– Vergiler vatandaşa yol, su, elektrik olarak geri dönüyor mu?

2020 yılı bütçe gerçekleşmelerine nazaran bütçenin yüzde 27.9’u, personel+sosyal güvenlik masraflarından oluşmaktadır. Vatandaşa yol, su, elektrik olarak gidecek kısım olan “yatırım harcamaları” kalemi ise toplam bütçenin yalnızca yüzde 7.8’idir. Faiz ödemesinin çok altında.

VERGİ AFFIYLA PROBLEMLER DERİNLEŞİR

– Yakın vadede bir vergi affı bekliyor musunuz?

Her vergi affında, affın sakıncalarını anlatan yazılar yazıyorum. Bu yazılarımın, Fuzuli’nin “Söylesem etkisi yok, sussam gönül razı değil” tipinden yazılar olduğunun farkındayım. Ancak vatandaş olarak “Söz uçar, yazı kalır” düsturu ile vergiyedair.com bloğumda şerhimi düşüyorum. Hatta son kitabım “Kontrolsüz Güç”te ayrıntılara yer verdim.

Geçen mayıs ayında son 20 yıldaki onuncu vergi affı geldi. Seçime iki yıl var. Seçim öncesi yeni bir yapılandırma, vergi affı gelmez demek çok güç. Bekleyip göreceğiz.

Fakat şunu söyleyebilirim ki Türkiye’nin vergi sistemi ile ilgili problemleri aflarla çözülmez, daha da derinleşir.

HER KURUŞUN HESABI SORULMALI

– Yurttaş ödediği vergilerle ilgili ne kadar şuurlu, bunun nerelere harcandığıyla ilgili hesap sorabileceği merciler var mı?

Torbalara sıkıştırılmış vergi düzenlemeleri, indirim, istisna, muafiyetler, aflar, uzlaşmalar, dolaylı vergiler sıradan bir vatandaşın vergide ne olup bittiğini anlamasını, kavramasını ve anlamlandırmasını zorlaştırıyor.

Vatandaşta vergi şuurunun olmaması, nereye, ne kadar vergi ödediği, kimlerin vergi ödemediğini sormasına mahzur teşkil ettiği üzere, ödediği vergilerin nerelere, kimlere, ne kadar ve nasıl harcandığını sormasına da mahzur. Beğenilen, sorduğunda ne kadar şeffaf karşılık alacak o da farklı bir mevzu ancak bunun başlangıç noktası sormaktır. Vatandaş olarak, ödenen her kuruşun hesabını sormaktır. Hesabını vermek de her iktidarın zarurî misyonudur.

Ülkemizde, gerçek ve olgun demokrasi lakin “vatandaşın oyunun ve vergisinin hesabını sorması” ile gerçekleşeceğini düşünüyorum.

– “En optimist senaryoda bile kasım ayında yüzde 35’ler civarında bir yine değerleme oranı ilan edilmesi kimseye sürpriz olmamalı” öngörünüz var. Yüzde 35’lik yine değerleme oranının vatandaşa, enflasyona yansıması ne olacak?

Birinci enflasyon sayılarını alıp üzerine eylül ve ekim ayları enflasyonunu sıfır olarak koyduğunuz en optimist senaryoda ortaya çıkan yine değerleme oranı yüzde 35.13’tür. Eylül ve ekim aylarındaki artı taraflı enflasyon sayıları yine değerleme oranını daha da üst çekecektir. Yine değerleme oranında artmış vergiler, maktu harçlar ve damga vergisi, trafik para cezaları, öbür kimi cezalar, pasaport ve öbür bedelli kâğıt bedelleri ile merhaba deriz. 2022 yılında, yüksek oranlı tekrar değerleme oranını 25 kuruşluk poşetteki artışla da hissedeceğiz.

Cumhuriyet