Aydınoğlu Mehmet Bey’in 1307 yılında kenti almasıyla kentin Aydınoğlu beyliğinin başşehir oluşu ve Aydınoğulları’nın inşa ettiği cami ve konakların korunuyor olması… Osmanlı periyodunda zenginleşerek günümüze ulaşan kent dokusu ile Türk yerleşim tarihinin Selçuklu’dan beyliğe, beylikten Osmanlı’ya, Cumhuriyetle birlikte kurtuluşun ve kuruluşun izlerini taşıması… İşte bu ögeler, Birgi’yi emsalsiz kılıyor…

Birgi, Ulusal Mücadele’de de öne çıktı. Zira İzmir’in 15 Mayıs 1919’da Yunan ordusu tarafından işgal edilmesi üzerine, 700 yıllık Aydınoğlu Ulu Camii’nde bölgenin birinci Kuvayı Ulusala toplantısı yapıldı. Ulusal Uğraş sırasında kenti işgal eden Yunan askeri birliğine Bozdağ-Birgi Cephesi Kumandanı ünlü Poslu Mestan Efe’nin baskınları, Yunan işgal güçlerine göz açtırmadı. Bu ataklar Ulusal Uğraş tarihinde yer aldı ve Kuvayı Ulusala anıtı ile de kıymet kazanmış oluyor.

TARİH AYAKTA

Sol dış duvarında aslan heykelini taşıyan, Bizans kilise kalıntısı büyük mermer taşlarından yapılmış 700 yıllık Aydınoğlu Mehmet Beyefendi Camii dimdik ayakta ve her gün işlevini ve hayatını yürütüyor. Bizans’tan kalan eski yangın kulesi dimdik ayakta, ziyaretçilerin ilgisini çekiyor; Kültür Bakanlığı’nın restore ettiği 17. – 18. yüzyıla ilişkin Osmanlı’nın Çakırağa Konağı bir müze olarak, herkesin beğenisini kazanıyor.

Taş meskenler restore edilip pansiyona, kimi meskenler de korunaklı bir dinlence ve sohbet kafesine dönüştürülmüş. Birgi’nin ortasından geçen derenin yatağında 5 bin yıllık tarih boyunca yapılaşma teşebbüsü olmamış. Bu durum, tabiat maddelerine karşı çıkmama ve hürmet duyma titizliğini simgeliyor…

Unesco’nun listesinde

Kuşkusuz kıymetli bir nokta şudur: Birgi, muhafaza gayeli olarak 1996 yılında sit alanı olarak ilan edildi. 2012 yılında ise UNESCO, Birgi’yi Dünya Mirası Süreksiz Listesi’ne ekledi. O tarihte ÇEKÜL Vakfı, Birgi’ye özel ehemmiyet verdi. Eski bir yapı restore edilerek Birgi’de ÇEKÜL Vakfı şubesi açıldı.

Öte yandan bir evvelki belediye lideri Cumhur Şener’in bilgisi, çalışkanlığı, yeteneği sonucu Türkiye’nin titizlikle korunan ve sürdürülebilir muhafazaya sahip olan bir kültür noktası…

POZİSYON

Birgi, İzmir’e 120 kilometre uzaklıkta, Ödemiş’in 8 kilometre doğusunda, Ege’nin 2200 metreyi aşan ulu dağı Bozdağ’ın eteğinde. Sarıyar Deresi’nin yamaçlarında, yaklaşık 2 bin 200 nüfuslu, kendi halinde, gözlerden uzak, konaklarıyla, anıtsal yapılarıyla, günümüzde tarihî ve kültürel kimliğiyle yaşıyor, açıkçası tarihe meydan okuyor.

En değerli nokta, Birgi’nin var oluşunu 5 bin yıldır kesintisiz sürdürmesidir.

BAŞARANBİLEK

Bu noktada, Birgi’de 1996 yılından beri yaşayan, yörenin insanı, kendisini Birgi’ye adamış naif ressam, şair, muharrir Emin Başaranbilek de unutulmamalıdır.

Ödemiş doğumlu, Ankara Üniversitesi Önasya Arkeolojisi kısmı mezunu, arkeoloji müzelerinde üst seviye yönetici olarak yıllarını harcamış olan Başaranbilek, çok taraflı bir kişiliğe sahip.

Slovakya Memleketler arası Naif Ressamlar Trienali’ne katıldı. Sanat istikametinden kıymetli olan, Slovenya’da, naif ressam olarak Tabor Bronz Plaketi (1982 ve 1989), ayrıyeten Tabor Büyük Altın Madalyası’nı (1998) aldı.

Türkiye’de birçok kentte açılan stantlara katıldı. Ayrıyeten Paris, New York, Roma, Viyana üzere sanat merkezlerinde karma stantlara katıldı. Cumhuriyet, Yeditepe, Harman üzere edebiyat mecmualarında ayrıyeten mimarlık ve müzecilik mecmualarında makaleleri yayımlandı.

Başaranbilek, Birgi’de yaşıyor, orada ÇEKÜL Vakfı’nın temsilciliğini yapıyor, Birgi’nin ve yörenin tanıtılması için katkılarını sürdürüyor. Makaleler yazıyor, kitaplar yayımlıyor.

Bir tabiat dostu olan Başaranbilek, “çimentoya dayalı mimarinin geçmiş vakit mirasını örselediğini” belirtiyor.

Bir öbür denemesinde Başaranbilek, “Artık insan, bütün tarihi çağları tıpkı anda yaşayabilen karmaşık bir varlıktır” diye yazmıştı.

Birgi’ye Bakmak ismini taşıyan denemesinde Başaranbilek şöyle diyor: “Birikimli kentler de yaşlı adam üzeredir. İşgaller, kırımlar, savaşlar, yangınlar, (…) terk edilmeler, kıtlıklar, çürümeler, yıkımlar, talanlar, unutulmalar ve sevdalar yaşamıştır; üstelik tarihi kentler bunların tümünü yaşamıştır. Lakin kesinlikle içlerinde oturup konuşacağımız kanepeleri vardır… Konuşmayı pek sevmez ancak bakınca sokaklarına, meskenlerine, tapınaklarına, ağaçlarına, kuşlarına, köprülerine, beşerlerine, size çok şey anlatır. Yaşlı olmak, birikimli olmak, yıpranmış bir kent de olsa onun ayrıcalığıdır.”

Yalın bir anlatım biçemi var Başaranbilek’in… Şiirlerinde ve naif fotoğraflarında olduğu üzere…

Kelamı fazla uzatmayalım:

Bir huzur köşesi, bir açık tarih müzesi Birgi; tabiata hasret, tarihe hasret duyan ziyaretçilerini bekliyor.

5 BİN YILLIK YERLEŞİM

Antik periyotta ismi Dios Hieron (Kutsal Yer), daha sonraki ismi Pyrgion, kaynaklara nazaran 5 bin yıllık geçmişe sahip bir yerleşim ünitesi.

Tarihi kaynaklara nazaran 680 yılında, 6. Ekümenlik toplantısı zabıtlarını Pyrgion piskoposu sıfatıyla Rahip Zoetes imzalamış.

Ortaçağlarda Türkçeye uyarlanmış, ismi Birgi olmuş…

Birgi, uygarlıkların kesiştiği bir yerleşim noktası… Frig, Lidya, Pers, Bergama Krallığı, Roma, Bizans İmparatorluğu, Aydınoğlu Beyliği, Osmanlı Devleti… Birgi tüm bu uygarlıklardan izler taşıyor.

Birgi’de Roma, Bizans, Aydınoğlu Beyliği ve Osmanlı kalıntıları titizlikle korunuyor.

Taş ve ahşabın itinayla harman edilerek yaratılan özel mimarisi, dar sokakları, yüzlerce yıllık ulu çınarları, selvileri, dut, ceviz ve kestane ağaçlarıyla Birgi, “Ben yaşıyorum” diye binlerce yıla meydan okuyor.

Cumhuriyet