Getty Images

Türk-Yunan münasebetleri 2020 yılı içinde hiç olmadığı kadar gergin bir periyottan geçti. İki ülke ortasındaki en son önemli gerginlik 1996’da Kardak kayalıklarında yaşanmış lakin üç gün sürmüştü. 2020’de yaşanan gerginlik ise 2019 yılının Kasım ayında başladı; 14 aydır devam ediyor.

Münasebetlerin 2021’de nasıl seyredeceği şimdi bilinmiyor.

Her iki taraf diyalog masasına oturmaya hazır olduğunu açıklasa da; diyalog için koştukları kaideler yeniden bir arabulucuya gereksinim duyacaklarını gösteriyor.

Gerginlik nasıl başladı?

Türkiye, 2019’un Kasım ayı sonunda Yunanistan’ın, Kıbrıs, İsrail, Mısır, Lübnan , Ürdün ve Filistin ile çeşitli ittifaklar kurma atılımları karşısında kendisinin dışlandığını varsayarak iç savaş halindeki Libya’nın yasal hükümeti ile sürpriz bir mutabakat imzaladı.

Mutabakat, Türkiye’nin güney batı kıyıları ile Libya’nın kuzey doğu kıyıları ortasındaki deniz bölge alanlarının tanımlanmasını öngörüyordu. Türkiye böylelikle “Doğu Akdeniz’de kendisini dışlamaya çalışan oyunu bozduğunu” öne sürdü.

Yunanistan, kelam konusu mutabakatla Rodos ve Girit üzere Ege ve Akdeniz’deki büyük adalarının zahiri kıtasahanlıkları (dolayısıyla zahiri Münhasır İktisat Bölgeleri-MEB) haklarının açıkça gasp edildiği gerekçesiyle mutabakatı “hukuki destekten mahrum ve yok hükmünde” sayarak reaksiyonunu gösterdi ve BM nezdinde resmen itiraz edeceğini duyurdu.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis 21 Aralık 2019’da Londra’daki NATO toplantısı çerçevesinde ikili bir görüşme yaptılar lakin 2020 yılı içindeki sıcak gelişmeler bu ikili görüşmeden hiçbir olumlu sonucun alınamadığını gösterecekti.

2020, iki ülke alakaları için makûs başladı.

Yunanistan, 2 Ocak 2020‘de İsrail ve Kıbrıs Cumhuriyeti ile birlikte Türkiye’yi “bypass” eden ve ABD’nin de desteklediği Eastmed boru sınırı projesini imzaladı.

Miçotakis 7 Ocak‘ta ABD resmi ziyaretinde ABD Lideri Donald Trump’a, Libya ile mutabakat imzalayan Türkiye’nin tavrını şikayet etti.

Getty ImagesYunanistan Başbakanı Miçotakis’in, ABD Lideri Trump’ı ziyareti.

Akabinde 16 Ocak‘ta, Libya’daki iç savaşta taraf olan ve legal hükümete savaş açan General Hafter Atina’da ağırlandı. Hafter, Türkiye’nin Libya yasal hükümeti ile imzaladığı mutabakatı kınayarak tanımadığını açıkladı.

23 Ocak‘ta Savunma Bakanı Hulusi Akar birinci sefer “Yunan adalarının silahlanmasını”gündeme getirdi ve Yunanistan’ın 1923 Lozan mutabakatını açıkça ihlal ettiğini savundu.

25 Ocak Malatya-Elazığ sarsıntısında Yunanistan Başbakanı Miçotakis’in Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı telefonla arayarak Yunan halkının taziyelerini bildirmesi, baş gösteren gerginliği yumuşatamayacaktı.

5 Şubat 2020‘de Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias, Libya mutabakatını kınamaları için İtalya, Malta, Tunus ve Cezayir tipine çıktı.

Dendias 7 Şubat‘ta verdiği bir mülakatta “Türk-Yunan bağlantılarının düzelme yoluna girdiğini” açıkladı ve iki ülke ortasında görüşmelerin başlatılacağını duyurdu.

Hakikaten de 17 Şubat‘ta Türk askeri ve diplomatlardan oluşan kalabalık bir heyet Atina’ya geldi ve Yunan mevkidaşlarıyla bir dizi görüşmeler gerçekleştirdi.

İki ülke ortasındaki bu görüşmelerin sonuçları açıklanmadı; yalnızca heyetler ortasındaki görüşmelerin Ankara’da devam edeceği belirtildi.

Ansızın Meriç krizi

Tarih 28 Şubat 2020‘yi gösterdiğinde Türkiye, Meriç sonundaki Avrupa kapılarını göçmenlere açtığını duyurdu. On binlerce göçmen Yunanistan’a geçmek için Meriç hududuna yığıldı ve Yunan sonundaki asker ve polisle ağır çatışmalara girişti.

Türk-Yunan bağlarında yeni bir kriz daha doğmuş oldu.

Yunanistan, “Türkiye’nin, göçmenleri Meriç sonuna yönlendirerek onları araç haline getirdiği” tezini kanıtlamak için AB üst yetkililerini Meriç hududuna davet etti.

Türkiye ise tıpkı anda Yunanistan’ı hem “Meriç’te insanlık dışı şiddet ugulamak”, hem de “Ege denizini aşmaya çalışan göçmenleri, botlarını batırarak vefata terk etmekle” suçladı.

Getty ImagesTürk-Yunan hududunda göçmenlerin bekleyişi.

Yaklaşık 30 gün süren göçmen-polis hudut zorlama çatışmalarında iki göçmenin öldüğü ve onlarcasının yaralandığı açıklandı. Mevzu AB tepesine taşındı.

Atina, Türk-Yunan uyuşmazlıklarını Türkiye-AB uyuşmazlıklarına dönüştürmek için birinci adımı atmış oldu.

Salgına karşın

Meriç hududundaki gerginlik sürerken Covid-19 birinci evvel Yunanistan’ın, akabinde Türkiye’nin gündemini değiştirdi.

Türkiye ve Yunanistan’da günlük mevt sayıları açıklanmaya başladı.

Pandemi müddetinde yumuşaması beklenen Türk-Yunan alakaları, Türkiye’nin 30 Mayıs‘ta Rodos-Karpathos(Kerpe)-Girit adaları ortasındaki deniz bölgelerinde araştırma yapması için Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’na (TPAO) ruhsat çıkarmasıyla tekrar gerginleşti.

Türkiye’nin Atina büyükelçisi Burak Özügergin, izahat vermesi için Yunanistan Dışişleri Bakanlığı’na çağrıldı.

Yunanistan 9 Haziran 2020‘de İtalya ile deniz yetki alanları mutabakatı imzaladı.

Haziran ayında her iki ülkenin silahlı kuvvetleri farklı ayrı tatbikatlar yaparak güç gösterisinde bulundular.

Oruç Reis ve NAVTEX’ler

Türkiye’nin araştırma gemisi Oruç Reis’in 21 Temmuz 2020‘de Yunanistan’ın Kastelorizo (Meis) adası ile Girit adası ortasında kalan deniz bölgelerinde araştırmalar yapacağını bildiren NAVTEX ilanı, Yunanistan Silahlı Kuvvetlerini alarma geçirdi.

Üst üste ilan edilen karşılıklı NAVTEX’ler iki ülkenin donanmalarını karşı karşıya getirdi.

Türkiye, Yunan adalarının kıtasahanlığı (dolayısıyla Münhasır Ekonomik Bölge-MEB) hakkı olmadığı tezini savunuyor. Yunanistan ise adaların kıtasahanlığı ve MEB hakları olduğu görüşünde.

24 Temmuz‘da Ayasofya müzesinin tekrar ibadete açılması da aslında gergin olan Türk-Yunan münasebetlerini olumsuz tarafta etkileyen faktörlerden biri oldu.

Türkiye, 26 Temmuz‘da Doğu Akdeniz’deki araştırmalarına bir ay orta verildiğini açıkladı ve 2016’da kesilen Türk-Yunan istikşafi görüşmelerin tekrar başlatılacağı haberleri yayınlandı.

Birebir gün, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Yunanistan Başbakanı Miçotakis telefonda görüştü.

Türk-Yunan istikşafi görüşmelerinin başlatılacağı tarihin açıklanmasına birkaç gün kala, Yunanistan 6 Ağustos 2020‘de ani bir atılım yaparak Mısır ile deniz yetki alanlarını belirleyen bir mutabakat imzaladı.

Yunanistan bu mutabakatı, Türkiye’nin Libya ile imzaladığı mutabakata karşı yaptığını açıkladı.

Türkiye’nin buna reaksiyonu sert oldu. Yunanistan’ın Mısır mutabakatını “hukuki desteği olmadığı; yok kararında olduğu” halinde kıymetlendirdi.

Limana çekilen Oruç Reis tekrar Meis adasının güneyine gönderildi. Türk ve Yunan silahlı kuvvetleri tekrar alarma geçti. Müsaadeler kaldırıldı.

12 Ağustos‘ta Oruç Reis’e eşlik eden fırkateynlerden biri olan “Kemal Reis” ile Yunan donanmasına ilişkin “Limnos” frikateyni bir hareket sonucunda çarpıştı.

Doğu Akdeniz’deki gerginliğin süratle artması karşısında Almanya, 25 Ağustos‘ta Türkiye ile Yunanistan ortasındaki polemiğin savaşa dönüşmesini önlemek hedefiyle arabuluculuk yapmaya karar verdi.

Almanya’nın çabaları de sonuçsuz kaldı.

Bu ortada Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’de ilan ettiği askeri tatbikatlara Fransa, ABD, Mısır, İsrail, Kıbrıs Cumhuriyeti ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin silahlı kuvvetlerine ilişkin gemi ve uçakların da katılması Türkiye’yi rahatsız etti.

31 Ağustos‘ta AFP haber ajansı, Yunan komandoların yolcu feribotundan Meis adasına çıktığını gösteren bir fotoğraf yayınladı.

Getty ImagesYunan askerinin Meis adasına çıktığını gösteren fotoğraf yeni bir krize neden oldu.

Türkiye, bu fotoğrafı “silahlardan arınmış olması gereken adaların silahlandırıldığını gösteren bir kanıt” olarak kıymetlendirdi.

Daha sonraki günlerde, Meis’e çıkan askerlerin nöbet evre teslimi yaptığını gösteren fotoğrafın iki yıl evvel çekilmiş olduğu duyuruldu.

Bu ortada Temmuz ve Ağustos 2020’de Türk ve Yunan basınında yayınlanan haber ve yorumlarda karşılıklı suçlamalar yöneltildi. Yunan basını Türkiye’nin; Türk Basını Yunanistan’ın “savaş çıkartmak istediğini” öne süren haber başlıklarını manşetleri üzerinden duyurmaya itina gösterdiler.

Yansılar ve beklentiler

13 Eylül‘de Yunanistan’ın birinci bayan Cumhurbaşkanı Katerina Sakellaropulu’nun, kurtuluşunun 77. yılının kutlandığı Kaş ili karşısındaki Kastelorizo (Meis) adasını ziyaret etmesi de Türkiye’nin reaksiyonuna yol açtı.

14 Eylül‘de Yunanistan Silahlı Kuvvetleri’nin, Yunanistan kuzeyinde ABD ile ortak tatbikat gerçekleştirmesi de Türkiye’de hoşnutsuzluk yarattı.

Birebir günlerde Yunanistan Başbakanı Miçotakis, ekonomik kriz nedeniyle 10 yıldan bu yana askıya alınan silahlanma projelerini açıkladı. Yunan Hava Kuvvetleri’ne Fransa’dan 18 adet RAFALE tipi savaş uçağı satın alınacağı açıklandı.

18 Eylül‘de Türk-Yunan diyalogunun yine başlatılacağı yolundaki haberler tekrar gündeme geldi. Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın ile Yunanistan Başbakan Danışmanı Eleni Surani, Almanya’nın aracılığı ile diyalog arayışları başlattı.

28 Eylül‘de ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo Selanik, Aleksandropolis (Dedeağaç) ve Girit adasındaki ABD üslerini ziyaret etti. Türkiye’yi rahatsız eden iletiler verdi.

8 Ekim‘de yayınlanan haberlere nazaran Yunanistan’ın, Türkiye’nin resmi bayramı olan 29 Ekim’de; Türkiye’nin de Yunanstan’ın resmi bayramı olan 28 Ekim’de tatbikat yapacaklarını açıklamaları iki ülke bağlarını tekrar gerginleştirdi.

11 Ekim geceyarısı Türkiye’nin Oruç Reis’in tekrar Meis adası civarına gönderilmesini duyuran yeni NAVTEX bildirimi bu defa, Yunanistan’ın sert reaksiyonuna yol açtı.

Getty ImagesOruç Reis gemisi Türk donanması eşliğinde Doğu Akdeniz’de.

12 Ekim‘de tekrarlanan Kalın-Surani telefon görüşmesinde diyalog arayışları sürdürüldü.

Başbakan Miçotakis, “Türkiye’den diyalog daveti için tarih vermesini beklerken Oruç Reis’i tekrar Yunan kıtasahanlığına göndermesi kabul edilemez. Bu koşullar altında diyalog kurulamaz” açıklamasını yaptı.

NATO’nun ortaya girmesiyle tatbikatlar karşılıklı olarak iptal edildi.

15-16 Ekim AB tepesinde Türkiye konusu ele alındı. Yunanistan, AB ülkelerinden Oruç Reis gemisini limana çekmedikçe Türkiye’ye bir dizi yaptırımlar ve silah ambargosu uygulamalarını istedi. AB, Türkiye ile ilgili yaptırım kararlarını Aralık tepesinde alacağını açıkladı.

18 Ekim‘de Kuzey Kıbrıs’ta Cumhurbaşkanlığı seçimlerini, “Kıbrıs’ta iki başka devletli çözüm” isteyen Ersin Tatar kazandı.

26 Ekim‘de Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov Atina’yı ziyaret etti. Lavrov’un “Yunanistan’ın karasularını 12 mile uzatma hakkı olduğunu” açıklaması Atina’da memnuniyet; Ankara’da rahatsızlık yarattı.

30 Ekim‘de Yunanistan Başbakanı Miçotakis, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı telefonla aradı ve İzmir ve etrafında meydana gelen zelzele münasebetiyle Yunan halkının ıstırap ve taziyelerini bildirdi.

11 Kasım‘da Mısır Devlet Lideri Sisi, Atina’yı ziyaret etti. Sisi “Yunanistan’a gelecek mümkün bir tehdide karşı Mısır’ın Yunanistan’ın yanında yer alacağını” açıkladı.

14 Kasım‘da sona eren Oruç Reis gemisinin NAVTEX’i 29 Kasım‘a kadar uzatıldı. Atina’nın reaksiyonları birebir şiddette oldu.

15 Kasım‘da Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Kuzey Kıbrıs ziyareti müddetinde 1974’ten bu yana kapalı olan Maraş kıyısının açılış merasimine katılması tekrar Atina’nın sert yansısına yol açtı. Ziyaret, AB’nin Aralık tepesinde de kınandı.

29 Kasım‘da Oruç Reis tekrar limana çekildi. Atina bunu olumlu bir işaret olarak kıymetlendirdi. Ankara “Yunanistan’la diyaloga hazır olduğunu” bildirdi.

Atina, Türkiye ile diyalog masasına oturmak için “Türkiye’nin süreklilik ve tutarlılık göstermesi için vakte muhtaçlık duyulduğuna” dikkat çekti.

10-11 Aralık‘ta toplanan AB doruğunda Türkiye konusu tekrar ele alındı. Türkiye’ye “AB’nin 2021 Mart ayı tepesine kadar hareket ve telaffuzlarına dikkat etmesi; aksi halde yaptırımlar uygulanacağı” çeşidinde tavsiyelerde bulundu.

2021’de yatışma olacak mı?

AB tepesine alınan bu son kararladan sonra Türk-Yunan bağlarında bir yatışma olduğu gözleniyor.

22 Aralık‘ta Oruç Reis gemisinin 2021 Haziran ayına kadar Türk karasuları içinde araştırmalar yapacağını duyuran son NAVTEX duyurusu Yunanistan’da olumlu karşılandı ve yine diyalog beklentilerini körükledi.

26 Aralık‘ta Türkiye, Yunanistan’ın 3 Ocak 2021-23 Şubat 2021 tarihleri ortasında tatbikatlar ilan etmesini kınadı.

Atina buna karşın, Türk-Yunan diyalogunun başlatılması için Ankara’nın bir tarih vermesini beklediğini açıkladı.

Ankara, iki ülke ortasındaki (adaların statüsü, silahlanması, hava ve deniz alanları gibi) uyuşmazlıkların tümünü içeren bir diyalogdan kelam ederken; Atina, bu diyalogta yalnızca Türkiye ile Yunanistan ortasındaki (kıtasahanlıkları, MEB gibi) deniz yetki alanlarının belirlenmesini koşul koşuyor.

Cumhuriyet