Mustafa K. Erdemol

İsrail ve BAE’nin, “tarihi” olarak isimlendirilen barış mutabakatı, iki ülke ortasındaki bağlantıların -üstelik BAE resmi olarak hala İsrail’i tanımıyor olsa da- son yıllarda süratle olağanlaştığını bilenler için pek de sürpriz olmadı. İkili alakaların gelişimini özetleyeceğiz lakin öncelikle bu mutabakatın temelinin Şubat 2019’da Varşova’da ABD liderliğindeki bir İran aykırısı konferansta atıldığını vurgulayalım. 2019’da bu emelle en az üç toplantı gerçekleştirilmişti. 

DIĞER MUTABAKATLAR DA GELEBİLİR

Elbette bu mutabakat İsrail’in öteki Arap/Müslüman ülkelerle alakalarını kolaylaştırmasına da yardımcı olacak bir gaye de içeriyor.  Yani yalnızca İran’a karşı başlayan lakin toplumsal hayatın her alanında iki ülkenin işbirliğine dönüşen bağlardaki gelişme zincirleme bir tesire de yol açabilir. Hiç umulmayan Arap ülkelerinin gerisi arkasında İsrail’le muahede yapma mümkünlüğü yüksek. Kimi Arap ile Körfez ülkelerinin İsrail’le “dolaylı” alakalar içinde oluşları sır değil. 

BAĞLANTILAR NASIL BAŞLADI

BAE’nin İsrail’i Hamas’ın askeri kanadının kurucularından Mahmud el-Mabhouh’ı öldürmekle suçlamasıyla 2010 yılında gerilmiş olan alakalar, Kasım 2015 yılında BAE’nin İsrail’e Dubai’de diplomatik ofis açma müsaadesi vermesiyle iyileşmeye başladı. 

Her iki ülkeden yetkililer, ofisin tek maksadının İsrailli diplomatları IRENA (Uluslararası Yenilenebilir Güç Ajansı)  için daimi bir ofise sahip kılmak olarak açıkladılar. BAE’nin İsrail’i tanımamasına karşın attığı bu adım ABD ile diplomatik alakası olmayan İran’ın New York’ta bir BM Misyonu’na sahip olmasına benzetilir. Adımların devamı tam bir yıl sonra Kasım 2016’da İsrail’in BM nezdindeki temsilcisi Büyükelçi Danny Danon’un bir konferansa katılmak için BAE’ye bilinmeyen bir ziyarette bulunmasıyla geldi.  BAE’de uzun vakitten beri çok sayıda İsrailli işletme faaliyet gösteriyor, uzun yıllar sonra görünür olmaya başlayan bir de Yahudi cemaati var BAE’de. Tahminen de ilgilerin normalleşmesinin en iyi tarafı kelam konusu cemaatin problem yaşamayacak oluşu.

İSRAİLLİ BAKANIN CAMİİ ZİYARETİ

İki ülke ortasında “yarı gizli” başlayan bağların Ortadoğu’da bir gibisi yok. Devrin İsrail Kültür ve Spor Bakanı Miri Regev, Ekim 2018’de Mekke ve Medine’deki mescitlerden sonra Müslüman dünyanın üçüncü büyük ibadethanesi olan Abu Dabi’deki Pir Zayed Ulu Camii’ni ziyaret etti.  Dubai’de düzenlenen bir turnuvada İsrailli atletin birinci olması üzerine Mısır dışında bir Arap ülkesinde birinci sefer İsrail Marşı çalındı. Regev’den sonra da İsrailli bakanların ziyaretleri sürdü BAE’ye.

İki ülke ortasındaki en yakın işbirliği Covid-19 salgını nedeniyle gerçekleşti. BAE’ye ilişkin Etihad Havayolları, Filistinlilerin COVID-19 salgınıyla uğraşlarına yardımcı olmak hedefiyle 14 ton tıbbi gereçle bu yılın Mayıs ayında İsrail’e gitti. Filistin Idaresi, yardımı İsrail üzerinden geldiği için reddetti. 9 Haziran 2020’de, ikinci bir Etihad Havayolları uçağı diğer bir tıbbi materyal sevkiyatı yaptı, bu sefer birinci uçuştan farklı olarak uçakta Etihad logosu ile BAE bayrağı görülüyordu. Bu uçuşların normalleşmede büyük adım olduğu kabul ediliyor.

Lakin İsrail’in Batı Şeria’nın birtakım bölgelerini ilhak teşebbüsü ilgilerde bir sarsıntı yarattı. BAE Dışişleri Bakanı Enver Gargash, İsrail’i teşebbüsünün tehlikeli olacağı konusunda uyarırken, İsrail tarihinde bir birinci yaşandı. BAE’nin ABD Büyükelçisi Yusuf el Uteybe İsrail’in en tanınan gazetesinde ülkesinin İsrail’in planına muhalefetini söz eden “Ya Ekleme ya da Normalleştirme” başlıklı bir makale yazdı. Makalenin içeriğinden çok Arap dünyasından bir yetkilinin bir İsrail gazetesinde makale yazması oldukça kıymetli bir gelişmeydi. 

Trump idaresinin İsrail ile Arap ülkeleri ortasındaki bağların olağanlaşmasını teşvik etme eforu yeni değil. Bir defa daha anımsatalım; Beyaz Saray, 17 Aralık 2019’da İsrail ile BAE ortasında İran’a karşı uyum konusunda zımnî bir üçlü toplantıya konut sahipliği yaptı. Bu toplantıda Başbakan Benjamin Netanyahu’nun Ulusal Güvenlik Danışmanı Meir Ben-Shabbat ile BAE’nin ABD Büyükelçisi Yusuf El Uteybe de “tam diplomatik bağlara yönelik süreksiz bir adım” olarak bir saldırmazlık paktını tartıştılar. Yani varlık nedeni İran aksiliği olan “tarihi” muahedenin ne kadar “barış” içerdiği elbette tartışma konusu.

Cumhuriyet