ABD Lideri Joe Biden 24 Nisan’da birinci kere “soykırım” tabirini kullanarak Türkiye-ABD münasebetleri tarihinde yeni bir sayfa açtı. Biden böylelikle, 1981 yılında yaptığı açıklamada birebir sözcüğe yer veren Ronald Reagan’dan bu yana “soykırım” terimini kullanan birinci ABD Lideri oldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan ise 2 gün sonra “tepki” açıklamasında bulundu. Halihazırda S-400 krizi, ABD’nin yaptırım kararı ve Halkbank davası üzere ihtilaflı bahislerde gerilen Ankara- Washington bağlantılarına yeni bir belge daha eklenmiş oldu.
İstanbul Gedik Üniversitesi Memleketler arası İlgiler Kısım Lideri Prof. Dr. Süha Atatüre, Biden’ın “soykırım” açıklamasının zamanlamasını, tarihî kökenini, Montrö tartışmalarıyla birlikte ABD’nin Türk Boğazlarına ait dileklerini ve genel manada Türk-Amerikan bağlantılarını Cumhuriyet’e kıymetlendirdi.
ABD Lideri Biden’ın “soykırım” sözünü neden artık kullandığını kıymetlendiren Atatüre, “Mesele yalnızca Biden’ın soykırım sözünü kullanması değil. Bu birebir vakitte Türk dış siyasetiyle ilgili bir durum. Hiçbir sorununuz olmadığı halde milletlerarası bir toplantıda periyodun İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Perez’e ‘çocuk katilisiniz’ derseniz bunlar not edilir. Yani bu, diplomasi lisanında bunu daha sonra hatırlarım manasına gelir. Hasebiyle, Davos’ta aslında Türk diplomasisi olarak büyük bir birikimi, mirası yok ettik. İkinci yıpratılma Mavi Marmara olayıyla oldu ve Yahudi lobilerini kaybettik” dedi.
BİDEN’IN AÇIKLAMASI NEYE DAYANIYOR?
Atatüre, konuşmasının devamında, “Türk-Amerikan alakaları sancılı başladı. 1917 yılında kesilen alakaların yine başlatıldığı 1927 yılına kadar geçen bu 10 yıllık mühlet bizim için nitekim kıymetlidir. Lozan Konferansı sırasında ana antlaşmanın dışında bir de bütün ülkelerle dostluk, iş birliği ve ticaret mutabakatı imzalandı. Lakin Amerika’da bu mutabakatın onaylanmaması hasebiyle Türkiye ile münasebetlerin başlatılmaması konusunda muazzam bir hareket başlatıldı. Bu hareketi başlatanlar, Ermeni lobileriydi. Demokratlar da Ermenilerle birlik olunca bu defa sorun bütün Amerika’ya yayıldı, üniversiteler ise Lozan’ı savundu ve Amerika resmen ikiye bölündü. Senato da muahedeyi reddedince deva “Modus Vivendi*” uygulamasında bulundu ve alakalar tekrar kuruldu” dedi.
‘BU BİR SOYKIRIM DEĞİL’
Sevr Anlaşması’nın neden kabul edilemeyeceğine dair Damat Ferit Hükümetinin 35 sayfalık metnine karşı İngiltere’nin verdiği ültimatomun sonuç kısmında, “1914 yılından beri Osmanlı hükümeti 800 bin Ermeni’yi topluca öldürmüş; 200 bin Rum ile 200 bin Ermeni’yi yurtlarından göç ettirmiştir” tabirlerinin yer aldığını tabir eden Atatüre’ye nazaran, “Buradaki sözler Biden’ın açıklamalarıyla örtüşüyor. Zira onlar tarihi bu halde okuyor” dedi.
Türkiye’nin arşivler üzerinde çalışarak 1915’te yaşananların bir ‘soykırım’ olmadığını ortaya koyduğuna değinen Atatüre, “Biz soykırımı iki yerde gördük. Biri 1945 ‘lerde Almanya’da Musevilere karşı nefretle ve inanılmaz azaplarla yapılan başkası de Hutular ile Tutsiler ortasındaki 800 bin insanın ölmesine neden olan Rwanda soykırımıdır” sözünü kullandı.
OSMANLI VURGUSU
Atatüre, Birleşmiş Milletler’in 1948 yılında yürürlüğe koyduğu Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması kontratının Türkiye’yi ne kadar ilgilendirdiğini ise şu halde açıkladı:
“Nazilerin yapmış olduğu soykırımın akabinde Birleşmiş Milletler 1946 yılında bir soykırım kontratı çıkardı ve 1948 yılında yürürlüğe soktu. TBMM de 23 Mart 1950 de 5630 sayılı Kanun ile mukaveleyi onayladı. 17 unsurluk kontratta 2 husus çok değerlidir. Giriş kısmında, Birleşmiş Milletler Genel Şurası’nın 11 Aralık 1946 tarihli 96/1 sayılı kararı, soykırımın BM’nin ruhuna ve hedeflerine alışılmamış olduğu ve uygar dünyanın kınadığı, milletlerarası hukuka nazaran hata olduğu beyanını dikkate alır. Karar, tarihin her devrinde soykırımın insanlığa büyük ziyanlar verdiğini kabul ederek insanlığı böylesine berbat bir beladan kurtarmak için milletlerarası iş birliğine gereksinim duyulduğuna ikna olan işbu muahedede belirtilenleri kabul eder. Burada bizim bilmemiz gereken konu şu; bu yasa geriye işliyor. Bu yüzden Biden, açıklamasında Osmanlı periyoduna geri dönüyor.”
Atatüre, mukavelenin ikinci hususunun ehemmiyetini ise şu biçimde belirtti:
“Bu kontratta soykırım, ulusal, etnik, ırksal yahut dini bir kümesi büsbütün yahut kısmen yok etme niyetiyle işlenen aşağıdaki hareketlerden rastgele biri manasına gelir. Lakin burada yer alanlara nazaran, kümenin üyelerini öldürmek üzere bir niyetimiz asla olmadı. Beşerler açlıktan, susuzluktan, yorgunluktan, hastalıktan ve eşkıyaların saldırısı sonucunda hayatlarını kaybetti. Bir oburu, ömür şartlarına kasıtlı olarak ziyan vermek olarak geçiyor, fakat burada da bir kasıt yoktu. Doğumları önlemek ve çocukları zorla öteki bir kümeye nakletmek de burada yer alıyor. Bu türlü bir durum, hınç ve niyet asla olmadı. Soykırım ile suçlanacak kadar ağır bir kabahatimiz yok. Bizim eleştirilebilinecek yanımız tehcir için olması gereken uygun araç, gereç ve ömür şartlarını oluşturamamamız düşünülebilir. Savaş şartları da bunu engelledi kuşkusuz. Olağan ki kusurluyuz lakin asla bir soykırımdan sözedilemez. Bu bir felakettir. Karşılıklı bir kabul ile bunun acılarını birlikte yaşayıp birlikte gidermek zorundayız.”
NASIL BİR YOL İZLENEBİLİRDİ?
“Ermenistan ile Dağlık Karabağ ortasındaki sorun artık bitti” diyen Atatüre, “O halde Ermenistan’a sonumuzu kapatmanın münasebeti de ortadan kalktı. Meclislerin onaylarından bağımsız modüs vivendi ile ilgi de kurabilirsiniz. Azerbaycan üzere zenginleşmiş güçlü bir ülkenin Ermenistan’la yapacağı bir savaşta taraf olmak yerine arabulucu olmayı tercih ederdim. Bu hengameye karışmaz ve tarafı olmazdım. Biden’ın bu açıklamayı yapmasının bir sebebi de budur. Silah endüstrimizin gelişmesi elbette önemli problemdir. Lakin bunlar bir yere kadar bilinmeyen sıkıntılardır. Ürettiğiniz üç beş tane silahı bir diğerine çabucak satmak üzere bir eğilimin size bakışları değiştireceğini bilmeniz gerekir” sözlerini kullandı.
“Bu ülkenin beka sorunu olduğunu hiçbir vakit düşünmedim” diyen Atatüre, “Bizim ülkemizin beka sorunu bir kez oldu. O da 1919’da Anadolu işgal edildiğinde… O sorunu bile Atatürk ve arkadaşları sayesinde muazzam bir halde aştık. Bunun dışındaki öbür beka anlayışları hatta iç savaşlar bile aşılabilir Amerika, İspanya, Yunanistan iç savaşları bunun örnekleridir” dedi.
“MONTRÖ DİPLOMASİ ZAFERİDİR”
Montrö Sözleşmesi’nin tartışılmaya açılmasını pahalandıran Süha Atatüre şu değerlendirmelerde bulundu:
“Montrö ulusal bir şuurdur. Montrö’nün özelliği, 13 yıllık genç Cumhuriyetin Lozan’dan sonra büyük dünya güçlerine karşı kazandığı diplomasi zaferinin siyasi dokümanı olmasıdır. Montrö’nün kıymeti, 1920 Sevr Antlaşması’ndan sonra özgürlük ve bağımsızlığımızı kazandığımız Lozan Barış Antlaşması’nda eksik kalan egemenliğimizin bütünleştirilmiş olmasıdır. Montrö’nün manası ise 1936’da dünya güçlerine kabul ettirilmiş o muazzam hassas istikrarın 1939 ve 1945’te bozulmak istenmesi karşısındaki direniş hikayesinin artık bize anlatmak istediği ihtardır. Bu uyarıyı da anlamamız ve canlı tutmamız gerekiyor. Çeşitli olaylarda bonkörce harcamamak gerekir.”
HUKUKÎ BOYUT
Montrö Muahedesi yapılırken değişikliklerin nasıl yapılacağı, ne biçimde yapılacağının metinde çok açık halde belirtildiğini lisana getiren Atatüre, “29 unsurluk Montrö Anlaşması’nın 28. hususunda ‘sözleşme yürürlüğe girdiği tarihten itibaren müddeti 20 yıl olacaktır’ ve ‘durum ne olursa olsun geliş-gidiş serbestisi sonsuz olacaktır’ denilmektedir. Ticaret gemilerinin geçiş serbestisi Wilson Prensiplerinden kaynaklanan memleketler arası bir durum. 1954 yılında, yani muahedenin bitiminden 2 yıl evvel bağıtlı taraflardan biri muahedeyi sonlandırmak için bir ön bildirim yapmamışsa kontrat devam edecektir. Bir sona erdirme bildirimi, 1954 yılında yapılmışsa mukavele 2 yıl geçinceye kadar yürürlükte kalacaktır. Lakin taraflar bu iki yıl içinde yeni bir kontrat kararlarını saptamak üzere bir konferansta bir ortaya gelmeyi taahhüt edeceklerdir. Şimdiye kadar kimsenin değiştirmeye yanaşmadığını” vurguladı.
Atatüre, muahedenin değiştirilebilmesi için 2 şartın ehemmiyetine dikkat çekti:
“Birincisi, Karadeniz’de kıyısı olan devletlerin evet demesidir. İkincisi, Karadeniz’de kıyısı olan devletlerle birlikte Türkiye’nin de evet demesi gerekir. Münasebetiyle, güya bir veto hakkı üzere Türkiye’ye muazzam bir yetki verilmiştir. Onun için Türkiye bu antlaşmayla Lozan’da eksik kalmış egemenliğinin tamamını bugünlere kadar faal formda getirecek bir yapıyı o vakit kurmuş durumdadır. İşte bu size o vakit verilen prestij ve hürmettir. O vakit başta Atatürk vardı bunu unutmayalım. Prestijiniz varsa haklı münasebetlerle kendinizi haklı çıkarabilirsiniz. Bütün haklarınızı alabilirsiniz yahut isteklerinizi yerine getirebilirsiniz.”
Son olarak iki uyarıyı vurgulayan Atatüre sözlerini şu formda sürdürdü:
“Birincisi, ABD’nin Boğazlarla ilgisi 1827 Navarin bozgunundan sonra Bab-ı Ali ile yaptığı muahede resmileşti. İkincisi ise; Türkiye Cumhuriyeti sonları içinde Ege Denizi’nden Karadeniz’e açılacak bir değil beş tane daha kanal açsanız Montrö Kararlarının geçerli olacağını bilmelisiniz. Bunun dışındaki telaffuzlar her vakit aldatıcıdır.”
*Modüs Vivendi, milletlerarası hukukta da geçerli olan mutabakatların meclislerin onayına sunulmadan yapılan ikili kabuller formunda gerçekleşmesidir.
Cumhuriyet
