TBMM İnsan Haklarını İnceleme Kurulu Başkanvekili Sezgin Tanrıkulu, 10 Aralık İnsan Hakları Günü münasebetiyle değerlendirmelerde bulundu.

Tanrıkulu, şöyle konuştu:

“73 yıl evvel Birleşmiş Milletler, İnsan Hakları Kozmik Beyannamesi’ni kabul etti. Türkiye’de kontrata taraf, lakin 73 yıldır dünyada ve Türkiye’de insan hakları ihlal edilmeye devam ediyor. Adalet ve Kalkınma Partisi 19 yıl evvel iktidara geldiğinde, insan hakları ihlallerini önleyeceklerini, azaba sıfır tolerans göstereceklerini ve hayat haklarına saygılı olacaklarını tabir etmişlerdi. Lakin geldiğimiz noktada, Adalet ve Kalkınma Partisi’nin iktidarları insan hakları ihlallerinin faili durumuna düştü. Neden mi? Her yıl 10 Aralık’ta İnsan Hakları Raporu yayınlıyoruz, geçtiğimiz 11 ayın. Yalnızca geçtiğimiz 11 ayda, hayat hakkı konusunda biri çocuk olmak üzere 11 yurttaşımız yargısız infaz, dur ihtarı ve rastgele ateş açılması sonucu hayatını yitirdi. 290 bayan, bayan cinayetlerinde ömrünü yitirdi. Bin 853 iş cinayeti var.

“İŞKENCE İDARİ PRATİK OLARAK BÜTÜN TÜRKİYE’DE DEVAM EDİYOR”

Ömür hakkı ihlali konusundaki sayı ise 2 bin 344. Bu, yalnızca ömür hakkı ile ilgili kısım. Azap, idari pratik olarak bütün Türkiye’de devam ediyor. Azap artık gözaltı merkezlerinde, cezaevlerinde değil sokakta ve her yerde ve herkese göstere göstere yapılıyor. Bilhassa bir endişe iklimi yaratmak emeliyle yapılıyor. Geçtiğimiz yıl 2 bin 156 kişi azap gördü. İnsan hakları örgütlerinin raporlarına nazaran, 797 kişi de cezaevlerinde azaba ve berbat muameleye maruz kaldı. Tabir özgürlüğü kapsamında toplam bin 254 yurttaşımız gözaltına alındı, engellendi yahut erişim yasakları getirildi. 347 yurttaşımız kanıyı söz ettikleri için gözaltına alındılar. Mahkum olan yurttaşlarımızın sayısı 44. Fikir ve söz özgürlüğü konusunda bu türlü ağır bir tablo var. Örgütlenme özgürlüğü konusunda basılan parti, dernek, meslek örgüt sayısı 37. Mahkum edilen belediye lideri, milletvekili, parti yönetici sayısı 115, toplantı ve şov özgürlüğü konusunda ise müdahale edilen aktiflik sayısı 317, yasaklanan aktiflik sayısı 110. Tam 25 vilayette toplantı ve şovlar yasaklanmış, Van vilayetimizde ise yaklaşık 4-5 yıldır toplantı ve şov yapılamıyor. Adalet ve Kalkınma Partisi tam 19 yılda Türkiye’yi zulümde eşit hale getirdi. Renk, cinsiyet, inanç ayrımı gözetmeksizin Türkiye’nin bütün coğrafyasında bütün ağır insan hakları müsebbibi ve faili haline geldi. Lakin hiç kimse umutsuz olmasın, buna son vereceğiz.”

Tanrıkulu’nun hazırladığı raporda şu değerlendirmelere yer verildi:

“Bu yılın birinci 11 aylık devrinde Türkiye’de yaşanan olaylarda 2 bin 500’den fazla insanın ömür hakkı ihlal edildi. İki noktaya dikkat çekmek gerekiyor.

Birincisi; aşağıdaki tabloda görülen bilgilerin gerçeğin epey altında olduğu. Kamu vazifelilerinin, devletin tüm hak ihlallerinde olduğu üzere ömür hakkı alanında da gerçeği örtbas etme çabası… Örneğin sel felaketlerinde 82 kişinin ömrünü yitirdiği açıklandı. Halbuki vatandaşlarımız yüzlerce insanın öldüğünü ya da kaybolduğunu söylüyor. Bir öbür örnek ise cezaevlerinde hayatını yitiren vatandaşlarımız. Cezaevlerinde ölümlerin temel nedeni, sıhhat hizmetlerine erişimin kısıtlanmasıdır (İHD’nin 2020 yılı haziran ayı bilgilerine nazaran, 604’ü ağır olmak üzere en az bin 605 hasta tutuklu ve hükümlü bulunuyor).

Basından ve sivil toplum örgütlerinin çalışmalarından derlenen bilgiler ışığında, cezaevlerinde en az 34 tutuklu ve mahkumun hayatını yitirdiğini belirleyebildik. Halbuki 2017 yılında periyodun Adalet Bakanı Bekir Bozdağ’ın bir yazılı soru önergemize verdiği karşılıkta, hapishanelerde 2009 yılında 242, 2010 yılında 260, 2011 yılında 285, 2012 yılında 286, 2013 yılında 265, 2014 yılında 312, 2015 yılında 373 kişinin öldüğünü açıklamıştı. İHD’nin raporlarında ise 2009 yılında 36, 2010 yılında 35, 2011 yılında 36, 2012 yılında 73, 2013 yılında 33, 2014 yılında 45, 2105 yılında ise (Adalet Bakanlığı bilgileri eklenerek) 227 kişinin öldüğü bilgisi yer alıyor.

Azap ve berbat muamele sıkıntısında da misal bir tabloyla karşı karşıyayız. Basına yansıyan olaylar, cürüm duyuruları ve sivil toplum örgütlerinin çalışmaları, 2021 yılının birinci 11 aylık devrinde 2 bin 900’den fazla insanın gözaltı merkezlerinde, cezaevlerinde, toplantı-gösterilerde ya da resmi gözaltı yerleri dışında (kaçırılma olayları gibi) azaba maruz kaldığını gösteriyor. Ömür hakkı ve azap kelam konusu olduğunda en büyük sorun cezasızlıktır. Cezasızlık, hak ihlallerinden sorumlu olan kamu vazifelilerinin gerek yasal düzenlemelerle gerekse kayırılması/korunması yoluyla korunmasıdır. Türkiye’de hak ihlali nedeniyle kamu vazifelilerinin (jandarma, polis, infaz muhafaza memuru gibi) yargılandığını/cezalandırıldığını çabucak hiç görmüyoruz.

Devlet, insan haklarının korunması, eksiksiz hayata geçirilmesi ve hak ihlallerinin önlenmesi istikametinde temel sorumluluk sahibidir. Buna uygun biçimde hakları ‘ihlal etmemek’ tarafında bir negatif yükümlülüğe, ‘ihlal edilmesini önlemek’ istikametinde de olumlu yükümlülüğe sahiptir. Temel insan hakkı ihlallerinde cezasızlık, hak ihlallerinin tabiatıyla fiili bir ‘meşruiyet’ kazanmasına ve tekrarının mümkün hale gelmesine yer hazırlamaktadır. Cezasızlığın kelam konusu olduğu bir ortamda hakların fiilen varlığından ve kullanılabilirliğinden kelam etmek mümkün olmayacaktır. Bu bağlamda insan hakları ihlallerinde cezasızlıkla çaba, insan haklarının korunması ve ihlallerin tekrarının önlenmesi bakımından vazgeçilmez niteliktedir.

Bugüne kadar birçok defa AKP iktidarına hayat hakkı ihlalleri ve azap hatası konusunda yazılı soru önergesi verdik. Meydana gelen olayları, kaç kamu görevlisinin yargılandığını ve cezalandırıldığını, ‘işkenceye sıfır tolerans’ siyasetlerinin hala geçerli olup olmadığını sorduk. Neredeyse hiç cevap alamadık.

BASIN VE KANIYI SÖZ ÖZGÜRLÜĞÜ

AKP iktidarının basın üzerinde ne seviyede baskı uyguladığı konusunda çok şey söylenebilir. Türkiye’nin, Memleketler arası Hudut Tanımayan Gazeteciler örgütünün her yıl düzenlediği Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde 2021 yılında 180 ülke ortasında 153. sırada yer alması tek başına her şeyi anlatıyor. Bağımsız Gazetecilik Platformu bilgilerine nazaran, kasım ayı prestijiyle cezaevinde en az 59 gazeteci bulunuyor.

Bu yılın 11 aylık periyodunda yazıları, konuşmaları ya da genel olarak kanıyı söz özgürlüğü kapsamında değerlendirilebilecek aktiflikleri nedeniyle en az 78 kişi (34’ü gazeteci, muharrir, yayıncı) mahpus ya da para cezasına mahkum edildi. Kanıyı söz özgürlüğünün bir alanı da toplantı ve şov özgürlüğüdür. Vatandaşların sorunlarını ve isteklerini lisana getirmesinin temel metodudur. AKP iktidarında toplantı ve şov özgürlüğü alanında da karanlık bir tabloyla karşı karşıyayız.

Bu yıl en az 317 barışçıl toplantı ve şova kolluk güçleri zor kullanarak müdahale etti. En az 3 bin 500 kişi gözaltına alındı, bunların bir kısmı da tutuklandı. Bayana yönelik şiddete karşı hareketlerde, öğrencilerin hareketlerinde yaşanan şiddeti hepimiz biliyoruz. 25 vilayette en az 53 defa toplantı ve şov özgürlüğü valilikler tarafından yasaklandı. Yasaklar sürüyor. Örneğin Van’da 21 Kasım 2016’dan beri uygulanan yasak, kasım ayındaki kararla bin 849 güne ulaştı.

Gerek basın özgürlüğü gerek toplantı ve şov özgürlüğüne yönelik bu baskılar, şiddet içeren müdahaleler, AKP iktidarının aslında ne derece zayıfladığını, kendi halkından korktuğunu göstermektedir. Sonuç olarak özgür basın, tenkit özgürlüğü, çok seslilik her vakit gelişmenin önünü açar ve (gelişmiş ülkelerde görüldüğü gibi) genel olarak kalkınmanın, toplumsal zenginliğin, demokrasinin anahtarıdır. Muhalefeti baskı altında tutma uğraşlarının, basın özgürlüğünü yok etmenin kısa devirde iktidara yarasa bile sonuçta ülkeye ziyan verdiğini bugüne kadar hiçbir totaliter rejim anlamadı, AKP iktidarının anladığını da söyleyemeyiz.”

Tanrıkulu’nun yayınladığı raporda yer alan sayılar ise şöyle:

– Yargısız infaz, dur ihtarı, rastgele ateş açma olayları: 10 (1’i çocuk)

– Cezaevinde mevt: 34 (Ancak hapishanelerdeki tüm hak ihlallerinde olduğu üzere bilgi/veri eksikliği nedeniyle gerçeğin bunun çok üzerinde olduğunu düşünülmelidir.)

– Gözaltında vefat: 1

– Kara mayınları, sahipsiz bomba ve patlayıcılar: 4 (2’si çocuk)

– Polis ve asker araçlarının neden olduğu olaylar: 4 (çocuk)

– Nefret suçları/sivil çatışmalar: 10

– Mülteciler: 21 (Denizlerde boğulan, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde kış aylarında donarak ölen çok sayıda mülteci düşünüldüğünde bu sayının gerçeğin çok altında olduğu unutulmamalıdır)

– Kuşkulu asker vefatları: 5

– Resmi ihmal (sel, orman yangını gibi): 82

– Bayan cinayetleri: 290 (ayrıca 30 çocuk)

-İş cinayetleri (ilk on ay): 1.835

Toplam: 2.344

AZAP OLAYLARI

– Azap: 2.156 (1’i çocuk)

– Cezaevlerinde azap ve makus muamele: 797 (Toplantı ve şovlarda dövülerek, gaz sıkılarak, zıt kelepçe takılarak gözaltına alınanlar ile azap gördüğü halde açıklamayan, kabahat duyurusunda bulunmayanlar dikkate alındığında gerçek sayının bunun çok üzerinde olduğu ortaya çıkmaktadır. Ayrıyeten cezaevlerinden bilgi almanın zorluğu nedeniyle basından derlenen bilgilerin gerçeğin çok altında olduğu dikkate alınmalıdır)

Toplam: 2.953

KANIYI TABİR ÖZGÜRLÜĞÜ

– Mahkum olan gazeteci, müellif, yayıncı: 34

– Tutuklanan gazeteciler: 3

– Gözaltına alınan gazeteciler: 53

– Dava/soruşturma açılan gazeteciler: 36

– Gazetecilere ataklar: 20 (1’i Almanya)

– Basılan gazete, mecmua, ajans ofisi: 2

– Toplatma, ceza, erişim engelleme kararları: 1.254 (1.206 erişim engelleme, 42 RTÜK, 3 toplatma, 3 Basın İlan Kurumu)

– Kanıyı söz nedeniyle gözaltına alınan, tutuklananlar: 347 (323 gözaltı, 24 tutuklama)

– Kanıyı tabir nedeniyle mahkum olan: 44 (Sosyal medya dahil)

– Kanıyı tabir nedeniyle dava/soruşturma açılan: 373

ÖRGÜTLENME ÖZGÜRLÜĞÜ

– Tutuklanan belediye lideri, milletvekili, parti, dernek yöneticisi: 169

– Mahkum edilen belediye lideri, milletvekili, parti yöneticisi: 115

– Milletvekilliği düşürme kararı: 1

– Kayyuma atanan/görevden alınan belediye, muhtarlık: 16 (1’i dernek)

– Basılan parti, dernek, meslek örgütü: 37

– Kapatma kararı: 1

– Kapatma davası: 1

TOPLANTI VE ŞOV ÖZGÜRLÜĞÜ

– Müdahale edilen aktiflik, basın açıklaması: 317

– Yasaklanan (müdahale edilmeden) aktiflik, şov, tiyatro, basın açıklaması: 110

– Aktiflik ve aksiyonların yasaklandığı vilayetler: 25 vilayet, 6 ilçe (Toplam 53 yasak kararı)

– Basın açıklaması, aktiflik, aksiyonlarda gözaltına alınanlar, tutuklananlar: 3.536 (12 çocuk)

– Basın açıklaması, aktiflik ve hareketler nedeniyle mahkum olanlar: 171 (Pandemi gerekçesiyle olay anında para cezası verilenler dahil değil)

Cumhuriyet