Zeytin ağacı gizemli bir ağaçtır sanki!

Tohumundan, çekirdeğinden üremez. Büyük olasılıkla mutasyona uğramış yabani bir zeytin ağacının/delicenin aşılarla; akıllı hale, eser verir duruma dönüştürülmesiyle yaygınlaştı.

Ne kadar kesilse, budansa, yansa, kazara ziyan verilse, kökü yok olmadıkça kurumaz, ölmez zeytin ağacı. Sarsılsa, vücudu hasar görse de kökten fışkıran filizlerle tekrar yükselir topraktan göğe.

Meyvesinin suyu, yani zeytin yağı yeryüzünün en sağlıklı, doyurucu besinlerinden biri olmasının yanı sıra zeytin ağacının her modülü insanın ömrünü kolaylaştırır.

Odunu kışın ocaklarda insanı üşütmez. İstenirse yağı kandilde çevreyi aydınlatır. Kolları, yaprakları kızgın yaz güneşine gölgedir. Koyu yeşil yaprakları aldığı solukla durmadan havamızı temizler.

Artık görülen geniş zeytin ağacı plantasyonlarından evvel, çiftçi tarlasının bir köşesine kesinlikle birkaç zeytin ağacı dikerdi Akdeniz çukuru etrafında, rahmetinden yararlanmak için.

Ondan eser, randıman almanın bin bir çeşit zorluğuna rağmen, güya tabiatın mucizesidir zeytin ağacı.

Çağlar uzunluğu insan bu fevkalâde ağaca daima hürmet duymuş, hatta kutsamıştır.

Bu tarafıyla bu kadim bitki giderek Akdeniz-Ege kültürünü belirleyen temel ögelerden biri haline gelir.

“Zeytin ağacı romantizmi” lisanlardan ellere yankılanır sürer.

Sevinçte, acıda, türküde, şiirde “o” vardır!

Zeytin ağacı ve etrafı insanı insan yapan “sevgi”nin yeri, birbirine kavuşamayan sevenlerin çektikleri acının tanığıdır!

Anadolu beşerinin motiflerini tuvaline, halkın deyişlerini şiirlerine yansıtan, “Karadut’um, çatal karam’ın şairi” Bedri Rahmi Eyüpoğlu yüreğindeki sevda yangınını “Sitem” isimli şiirinde zeytin ağaçlarıyla paylaşır:

“Önde zeytin ağaçları gerisinde yar
Sene 1946
Mevsim sonbahar
Önde zeytin ağaçları neyleyim neyleyim
Yar yar…
Seni kara saplı bir bıçak üzere sineme sapladılar…”

Sonra gür soluklu Ruhi Su alır sazı eline! “Sol” dünya görüşü nedeniyle yıllarca mahpus yatan, Türk halk müziğini sazıyla kozmik boyutlarda yorumlayan 1940’ların Opera sanatkarı, “basbariton” Ruhi Su, o derin ve görkemli sesiyle Anadolu insanına olan sevdasını bir Ege türküsünde bir garip zeytin ağacına anlatır:

“Evlerinin önü zeytin ağacı
Dökülmüş yaprağı kalmış siyeci
Şayet gönlün bende yok ise
Sen bana kardaş de canım ben sana bacı”.

Zeytin ağacı Anadolu’nun aynasıdır!

İnsanlık yazmaya başlamakla kendi kültürünü kalıcı hale getirmeye, edindiği hayat tecrübesini gelecek jenerasyonlara daha kolay aktarmaya başladı.

Tahminen de bu nedenle “Tarih yazıyla başlar!” deniyor.

Bugün yazmak için kullandığımız harflerin en temel olanları, göçebeliği bırakıp yerleşik tarım toplumuna geçen birinci insanların uzun yıllar boyunca yarattığı bir buluştur. Onların ömür biçimini, kültürünü yansıtır.

Kadim Mezopotamya lisanlarında A, “alfa”;” öküz”dür. B, “beta, beth, beyt”; “ev”: G, “gama, gamal”; “deve”dir. Z, “zet, zai, zertum” ise “zeytin”.

Birinci yerleşik insanların en çok ihtiyaç duyduğu objelerdir bunlar. Öylesine değerli ve hürmet değerdirler ki seslerini, kelamlarını yazıya dökerken kullandıkları harfleri bu objelere benzetirler.

Türk lisanının ölümsüz ustası Nazım Hikmet, “insanlık durumu, mevt ve yaşam” ortasındaki bağı sorgularken, boşuna zeytin ağacına baş vurmaz:

“Yaşamayı ciddiye alacaksın
Öylesine ciddiye alacaksın ki
Mesela yetmişinde bile zeytin ağacı dikeceksin
O denli çocuklara falan kalır diye değil
Mevtten korktuğun halde
Vefata inanmadığın için…”, der!

Ölümsüzlük “kutsal” kabul edilen metinlerin de konusudur!

Adem ve Havva’nın Cennet’ten kovulmasına neden olan, meyvelerini yedikleri, onlara cinselliklerini tanıtan “bilgi ağacı”, “incir ağacı” ise, onun çabucak yanındaki “ölümsüzlük/yaşam ağacı” da “zeytin ağacı”dır!

İnsanlık kendi serüvenini yaşarken “bilgi”yi ve “ölümsüzlüğü” hala arayıp durmuyor mu?

Zeytin ağacının omurundaki her bir evre farklı bir öyküdür!

Yetişkin zeytin ağacının yapraklı kısmı nasıl “barışın” ve “zaferin” simgesi sayılıyorsa, “zeytin fidanı” da insanlarda bir umut, bir sevinç, bir memnunluk, geleceğe itimatla bakma simgesidir.

“Eski Ahit”, “Tanrıyla yapılan eski antlaşma” denilen Tevrat’ın Mezmurlar kısmında, 128.Mezmur’da, Hacc’a giden Musevi’ler okudukları İlahi’de, memnunluğu onunla tanımlar:

“…Evin içinde karın
Meyveli asma üzere olur
Oğulların sofranın etrafında
Zeytin fidanları üzere olur…”

Evet, insanların oğulları, kızları zeytin fidanı gibidir…!

Zeytin ağacı mütevazidir lakin gönlü ganidir!

Olgun zeytin ağacı tabiattaki canlılığın en bariz tabiridir. Onun rahmeti ve dayanıklılığı, kökü toprağa tutunmuş tüm ağaçlara ve hatta insanlara örnektir.

Göksel dinlerin kutsal kitaplarından ”Tevrat insanlara “olgunluğu, hakkaniyeti ve doğruluğu” anlatırken “zeytin ağacı”nı işaret eder! Tevrat’ın “Hakimler” kısmının 9.Bap’ında bu kutsal ağacın faziletine dikkat çekilir;

“Vaktiyle ağaçlar kendilerine kral mesh etmek için gittiler; ve zeytin ağacına dediler: Bize kral ol! Ve zeytin ağacı onlara dedi: Allah’ın ve insanın bana mesh ettikleri yağı mı bırakayım da ağaçlar üzerinde sallanmaya mı gideyim?”!

“Kral olmak, güç sahibi olmak” ya da “sahibi olduğu iktidarı elden bırakmamak” için kimi beşerler olmadık dalavereler çevirirken “zeytin ağacı” “üretici” olmayı yeğler, “iktidar sahibi olmayı” elinin zıddıyla iter!

Eski vakitlerde hareketli insan hayatı gün doğumundan gün batımına dek sürerdi. Geceleri dünya karanlık ve ürkünçtü. Bir tek gökyüzü ve onu süsleyen envayi çeşit yıldızlar soğuk kainatta insanlara yoldaşlık ediyordu!

Ateş ve ışık karanlık gecelerde insanın yardımcısıydı. Günü uzatıyor, insanı tabiat şartlarına boyun eğmekten uzaklaştırıyordu.

Zeytin ve hayvan yağlarından elde edilen ışık insanın ateşten sonra bulduğu en değerli buluşlardandır.

Bir kap içine konmuş yağın içine sarkıtılan ipin dıştaki ucunun yakılmasıyla, yağ bitene dek elde edilen ışık insanlığın karanlık gecelere üstün gelmesinin başlangıcıdır. Kandil denirdi bu tıp gereçlere.

“Kandillerin” ışığı asırlarca insanları aydınlattı. Dış dünyayı aydınlatan bu mucizevi ışık insanın içsel dünyasının aydınlanmasında da açıklayıcı oldu!

Türkçe ile en iyi “Kur’anı Kerim” meal’i, tefsiri yaptığı düşünülen Muhammed Esed’in lisanıyla, “Nur” müddetinin 35.ayet’inde “Allah”, zeytin ağacını ve yağının verdiği ışığı örnek göstererek kendi pozisyonunu insanlara anlatır:

“Allah göklerin ve yerin ışığıdır. O’nun parıltısı içinde kandil bulunan bir oyuktan yayılan ışığa benzeri. O kandil ki sırça fanus içindedir; o fanus ki, inci üzere parıldayan bir yıldızdır güya. Ve o kandilin yakıtı ne doğuda ne de batıda eşine rastlanmayan mübarek bir zeytin ağacından alınmaktadır. Ve o ağacın yağı o denli arı-duru, o denli parlak ki, neredeyse ateş değmeden de ışık verecek: Parıltı üstünde nur! Allah erişmek isteyeni ışığına eriştirir; işte bunun içindir ki Allah insanlara örnekler vermektedir…”

Zeytin ağacı eşsiz bir ışıktır.

O ışık yüzlerce yıldır Anadolu’yu ve insanlığı aydınlatıyor.

İnsan topluluklarının kimliği değişse bile, bu ışık aydınlığını yüzyıllardır sürdürüyor.

Bu yüzden kutsal sayılıyor olmalı zeytin ağacı!

04.11.2021
Bergama

Cumhuriyet