Getty ImagesAstraZeneca aşısı alıp kullanımını sınırlayan ülkelerin elinde kalan aşıların ne olacağı belirli değil

Birtakım ülkeler aşı bulmak için çırpınırken, kimileri da, ısmarladıkları lakin güvenlik dertleriyle kullanamadıkları aşıları ne yapacaklarını düşünüyor.

Oxford-AstraZeneca ve Johnson & Johnson aşılarının, nadiren rastlanan kan pıhtılaşması riski taşıdıkları nedeniyle, kimi ülkelerde genç yaş kümelerinde kullanımı sınırlandı.

Danimarka AstraZeneca aşısının kullanımını büsbütün durdurdu ve bu da aşı meşakkati çeken ülkeleri kullanılmayan aşılara talip olmaya yöneltti.

Çek Cumhuriyeti, Danimarka’nın kullanmadığı tüm AstraZeneca aşılarını almayı teklif etti. Estonya, Letonya ve Litvanya da kullanılmayan aşıları alabileceklerini açıkladı.

AstraZeneca ve kan pıhtısı riski

AstraZeneca aşılarının bilhassa de daha genç yaşlardaki insanlarda, çok nadiren lakin bazen öldürücü olabilen bir kan pıhtılaşmasına yol açtığının anlaşılması dertleri artırdı.

Ama dünyanın dört bir yanında sıhhat yetkilileri bunun çok küçük bir risk, buna karşılık Covid-19 riskinin çok daha büyük olduğuna işaret ettiler.

İngiltere, İskoçya, Kuzey İrlanda ve Galler’den oluşan Birleşik Krallık, AstraZeneca aşısının en çok kullanıldığı ülke.

Şu ana kadar ortaya çıkan olaylara bakan sıhhat yetkilileri 10 milyon şahısta 40 civarında kan pıhtılaşması görülebileceğini ve milyonda bir kişinin ölebileceğini söylüyor.

Bu yaklaşık olarak bir ay içinde cinayete kurban gitme, ya da 250 kilometrelik araba seyahatinde kaza geçirerek ölme ihtimaline eşit bir risk.

Tekrar de Danimarka sıhhat yetkilileri AstraZeneca aşısının kullanımını durdurmaya karar verdi. Yetkililer öteki aşılar bulunduğunu ve ülkede salgının denetim altında olduğunu söyleyerek, “şiddetli bir yan tesir riskine karşı” temkinli olmak gayesiyle bu kararı aldıklarını söylüyorlar.

Bu kararın pratik sonucu ise Danimarka’nın, 2,4 milyon doz AstraZeneca aşısı siparişini iptal etmesi oldu.

Johnson & Johnson da mercek altında

Johnson & Johnson aşısı ile kan pıhtılaşması ortasında münasebet olup olmadığı da araştırılıyor ve güvenlik denetimleri tamamlanana kadar bu aşı, 100 milyon doz sipariş etmiş olan ABD’de kullanılmayacak.

Yapılan denemelerde Johnson & Johnson’ın Güney Afrika’da ortaya çıkan Covid-19 varyantına karşı gözetici tesirinin yüksek olduğu görülmüştü. Lakin güvenlik korkuları nedeniyle Güney Afrika da aşının kullanımını durdurdu.

Reuters

Güney Afrika AstraZeneca aşısının kullanımından da, virüsün yeni varyantına karşı tesiri düşük görüldüğünden, vazgeçmişti.

Bu da tekrar bir kullanılmayan aşı meselesine yol açtı.

Güney Afrika elindeki AstraZeneca aşılarının bir milyon dozunu 14 Afrika ülkesine sattı.

Diğer yerde kullanılamazlar mı?

Teorik olarak evet, kullanılabilirler. Ülkeler kullanımını durdurdukları aşıları satmaya ya da bağışlamaya istekli görünüyor.

Geçen Perşembe Dünya Sıhhat Örgütü’nün (WHO) Avrupa sorumlusu Hans Kluge Danimarka’nın tam da bunu yapmaya çalıştığını söyledi.

Kluge “Anladığım kadarıyla Danimarka Dışişleri Bakanlığı elindeki AstraZeneca aşısını fakir ülkelerle paylaşma seçeneğine hazır ya da bunu değerlendiriyor” dedi.

Danimarka’nın komşuları da istenmeyen aşılara talip oldular.

Litvanya Başbakanı Ingrida Simonyte “Bizim elimizde hala aşı olmak isteyen nüfusa yetecek aşımız yok. O nedenle Danimarka da paylaşmaya hazır olduğu için, Litvanya gereksinim duyduğu ölçüde AstraZeneca aşısını almaya istekli olduğunu bildirdi” diye konuştu.

Çek Cumhuriyeti İçişleri Bakanı Jan Hamacek de Twitter bildirisinde “Danimarka’nın elindeki tüm AstraZeneca aşılarını satın almak istediklerini bildirmek üzere” bir diplomata talimat verdiğini yazdı.

Danimarka şimdi bu tekliflere bir cevap vermiş ya da bir yorum yapmış değil.

Nasıl depolanıyorlar?

Bu ortada bu aşıların bir halde bozulmayacakları şartlarda depolanması gerekiyor.

Gerek AstraZeneca gerekse Johnson & Johnson aşılarının avantajı buzdolabı ısısında koruma edilebilmeleri.

Bu da onların nakil ve depolanmasını, -70 santigrad derecede saklanması gereken Pfizer BioNTech aşısından çok daha kolay kılıyor.

Ancak tekrar de aşıların bir son kullanım tarihi var ve bu da aşıyı üreten şirkete nazaran değişiyor.

Reuters

Kullanılmamış aşı ölçüsü ne?

Dünya çapında bunun kaydı yok ancak bölgesel bilgiler bir fikir verebiliyor.

Örneğin Avrupa Hastalıkları Tedbire ve Denetim Merkezi’nin verdiği sayılara nazaran Danimarka 15 Nisan prestijiyle 202 bin 920 doz AstraZeneca aşısı almış.

Bunlardan 150 bin 671’ini kullanmış ve elinde 52 bin 249 doz aşı kalmış.

Bu aşağı üst Avrupa ülkelerindeki durumu sergiliyor. Almanya’da olduğu üzere kimi Avrupa ülkeleri AstraZeneca ve Johnson & Johnson aşılarını yalnızca muhakkak bir yaşın üzerindekilere uygulama kararı aldı.

ABD’de de tekrar Hastalıkları Tedbire ve Denetim Merkezi sayılarına nazaran bir çok eyaletin elinde kullanılmayan aşı var.

Genel olarak alınan aşıların yüzde 20’den fazlası şimdi yapılmamış. Bu oran Alabama’da yüzde 37, Alaska’da yüzde 35, Vermont’ta yüzde 27, Kuzey Carolina’da yüzde 24.

Sıhhat uzmanları kullanılmayan aşı kapasitesinin birtakım bölgelerde, sırası gelenlerin aşı olmaktan kaçındığı manasına da gelebileceğini söylüyor.

Aşı paylaşımı gayeli bir proje var mı?

Evet. Covax projesi bu emelle oluşturuldu.

Covax aşıların güçlü ve fakir tüm uluslar ortasında adil bir formda dağıtılmasını hedefleyen memleketler arası bir proje ve başını Dünya Sıhhat Örgütü ile Dünya Aşı İttifaki (GAVİ) ve Salgınlara Hazırlık Buluşları Koalisyonu (CEPİ) çekiyor.

2021 yılının sonuna kadar Covax, 190 ülkeye iki milyardan fazla doz aşı ulaştırmayı umuyor.

Bu projenin bir ayağı da güçlü ülkelerin bağışlayacağı fazla aşıların fakir ülkelere iletilmesi.

Örneğin Birleşik Krallık toplam 450 milyon doz aşı ısmarlamıştı ve fazla aşılarının birçoklarını fakir ülkelere bağışlayacağını açıkladı.

Başka varsıl ülkeler de emsal taahhütlerde bulundular.

Ama şu ana kadar hiçbiri bu fazla dozları ne vakit ve hangi ölçüde bağışlayacaklarını bildirmedikleri için eleştiriliyorlar.

Şu anda güçlü ülkeler daha çok kendi nüfuslarını aşılamaya odaklanmış durumda lakin Covax programına bağışta da bulunuyorlar.

ReutersCovax projesinin başarısı güçlü ülkelerin aşı bağışı ya da mali takviyesine bağlı

Bu fazla aşılar ne vakit paylaşılabilir?

Açıkça söylemek gerekirse, bu sorunun cevabı şimdi muhakkak değil.

BBC GAVI’ye ülkelerin Covax projesine ne kadar fazla aşı bağışlama taahhüdünde bulunduğunu sordu ve şu yanıtı aldı:

“Arzın sonlu olduğu kısa vadede, fazla aşı tedarik etmiş ülkelerin bağışlayacağı ve Covax eliyle adil bir formda dağıtımı yapılacak olan aşılar global çapta salgınla uğraşta süratli ve adil bir tahlil sağlamakta kıymetli rol oynayacaktır. Yüksek gelirli kimi ülkelerle ellerindeki fazla dozları paylaşma konusunda görüşmelerimizi sürdürüyoruz ve yakında vardığımız birinci muahedeleri ilan etmeyi umuyoruz.”

Buradan fazla aşıların paylaşımı konusunda mutabakatların müzakere edildiği lakin şimdi kimin ne kadar aşı alabileceği konusunda hiçbir somut bilgi bulunmadığını anlıyoruz. Bu da acil aşı muhtaçlığı olan bir çok bölge ve ülkede reaksiyon çekiyor.

Cumhuriyet