Covid-19’un yorgunluk, öksürük, eklemlerde ağrı, ateş üzere belirtilerini hepimiz biliyoruz. Lakin, aslında birçok hastada yaygın olarak ortaya çıkan nörolojik belirtilerden haberdar değiliz. Covid-19 geçiren hastaların birçok, birinci enfeksiyonlarını takiben yaygın bir halde “nörolojik yakınmalar kümesi”nden bahsediyor. Nedir bu belirtiler? Hafıza ve konsantrasyon sıkıntıları, net düşünememe, baş ağrıları, uyku bozukluğu, anksiyete, baş karışıklığı, konuşmada ve günlük sözleri bulmada zorluk… Bu nörolojik yakınmalar kümesini, genel manada “beyin sisi” terimiyle tanımlıyoruz. Yapılan araştırmalar, beyin sisinin Covid-19 geçirildikten sonra aylarca devam edebileceğini gösteriyor.
COVID-19 SONRASI BEYİN SİSİ NE KADAR YAYGIN?
Journal of Infection’da yayınlanan bir çalışmada, Fransa’da hastaneye kaldırılan hastalar ortasında Covid-19’dan taburcu olduktan sonra üçte birinde hafıza kaybı ve konsantrasyon sorunları yaşandı.
Indiana Üniversitesi’ndeki araştırmacılar tarafından yayınlanan bir öbür raporda, Covid-19 olan ve aylar sonra hala sıhhat sıkıntıları yaşayan 1.500’den fazla şahısla anket yapıldı. Konsantrasyon ve hafıza bozuklukları, bu hastalar ortasında görülen en yaygın belirtilerden bazılarıydı. Ankete katılanların yarısından fazlası konsantre olmakta yahut odaklanmakta zahmet çektiklerini ve üçte biri hafıza sıkıntıları olduğunu söyledi.
Massachusetts General Hospital, Harvard Medical School ve King’s College London’daki araştırmacılar tarafından yönetilen 4 milyondan fazla bireyle yapılan ankette, Covid-19’a yakalandıktan 8 hafta sonra yaklaşık 20 bireyden 1’inin beyin sisi de dahil olmak üzere kalıcı belirtiler yaşadığı bulundu. Araştırmaya nazaran, bir kişinin hastalığının başlangıcında ne kadar çok yakınması varsa, o şahısta beyin sisi görülme mümkünlüğü o kadar arttı.
COVID-19 BEYİN SİSİNE NEDEN YOL AÇIYOR?
Covid 19’un beyin sisine yol açmasında birkaç düzeneğin rol alabileceği düşünülüyor:
BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ REAKSİYONU
Beyin sisi ve Covid-19 ile ilgili en yaygın sistem, bağışıklık sisteminin koronavirüse verdiği reaksiyon. Bu pek çok farklı halde gerçekleşebilir. Nature Reviews Neurology mecmuasındaki bir araştırma, sitokinlerin ve bunlarla alakalı bağışıklık aktivitesinin Covid-19’lu şahısların beyinlerinde yaralayıcı derecede yüksek seviyede iltihaplanmaya yol açabileceğini ve hatta başlangıçta fark edilmeyen lakin bilişsel hasara yahut bozulmaya neden olabilecek küçük damarlarda tıkanmaları tetikleyebileceğini söylüyor. Bağışıklık sistemi bir virüse reaksiyon olarak hızlandığında, beynin içinde bir sitokin patlaması olabilir ve beyne yapısal hasar verir.
Ayrıyeten, virüsün kan hücrelerini ve damarları enfekte etme yeteneğine sahip olduğuna dair ispatlar var, hasebiyle kan damarlarında yahut damarları kaplayan hücrelerde iltihaplanma olması da beyne hasar verebilir.
Tesirli bağışıklık karşılıklarında salınan iltihap unsurları, birebir vakitte bilhassa beyne yönelik bir çeşit toksin olabilir ve bu da bilişsel fonksiyonlarda sıkıntılara yol açabilir. Öteki bir muhtemel bağışıklık yansısı sorunu ise, savunma unsurları kazara kendi dokularımıza ve hudut hücrelerine saldırabilir. Bu üzere bağışıklık reaksiyonlarıyla hasar görmüş olan hudutlar, yanlış sinyaller gönderdiğinde beyin sisi yakınmaları başlıyor.
AĞIR BAKIM ÜNİTESİ:
Beyin sisi, aslında hastaneye kaldırılan yahut entübe edilen beşerler için alışılageldik bir durum. Annals of Intensive Medicine’de yayınlanan 2012 tarihli bir araştırma, hastaların yüzde 30 ila 80’inin ağır bakımda kaldıkları mühlet boyunca bilişsel düşüşe yol açabilecek deliryum yaşadıklarını buldu. New England Journal of Medicine’de 2013’te yayınlanan bir diğer çalışmada, hastaların yüzde 66’sının ağır bakımdan ayrıldıktan üç ay sonra hala bilişsel bozukluk yaşadığı ortaya çıktı.
SİZİN DE Mİ BEYİN SİSİ ŞİKAYETİNİZ VAR?
Covid-19 geçiren hastaların birçoğu şu şikayetlere sahip:
“Kafamı toparlayamıyorum”
“Günlük ömrümde birçok şeyi unutuyorum”
“İşime odaklanamıyorum”
“Konuşurken birtakım sözler dilimin ucuna geliyor, lakin bir türlü bulamıyorum”
“Her şey hayal üzere geliyor, net düşünemiyorum”
Şayet emsal problemleriniz varsa, beyninizin daha yavaş çalıştığını düşünüyorsanız, kısa vadeli hafızanızda sorun varsa, sizin için çoklu vazife yapmak zorlaşmışsa, Covid-19 sonrası uzun periyotlu beyin sisi yaşıyor olabilirsiniz.
NE YAPILABİLİR?
Beyin sisi, hafıza meseleleri yahut hudut sisteminin farklı tıptaki düzensizlikleri için tesirli bir tedavi prosedürü yok. Lakin, aylarca beyin sisi belirtileriyle uğraş ettikten sonra büsbütün iyileşen beşerler var. Münasebetiyle bu durumda, kalıcı bir kaygıya gerek olmayabilir. Lakin bu belirtileri yaşayanların muhakkak duygusal bir takviyeye muhtaçlığı var. Çoğumuz, Covid-19 geçiren yakınımızın ya da arkadaşımızın neden bu kadar unutkan olduğunu, sorumluluklarını yerine getiremediğini, işini iyi yapamadığını, çocuklarıyla ve konutuyla ilgilenemediğini anlayamayabiliriz. Bu bahiste onları yargılamak yerine, bunun Covid-19’a bağlı uzun vadeli gerçek bir nörolojik sorun olduğunu kabul etmeliyiz.
Ek olarak, hafıza sorunları olan, felç yahut travmatik beyin hasarı geçiren beşerler, sağlıklı bir Akdeniz diyeti ile beslenerek, nörolojik dayanak alarak, kaliteli uyuyarak, çokça fizikî aktivite yaparak bilişsel fonksiyonlarını iyileştirebiliyorlar. Siz de, bu ipuçlarından yararlanarak, hayat kalitenizi iyileştirebilirsiniz.
Kaynak: Habertürk
Cumhuriyet
