Klinik psikolog, Davranış Bilimleri Enstitüsü Kurucu Lideri Emre Konuk, salgının getirdiği kısıtlamaların “travmatik” olmadığını belirterek “Ailecek nasıl yaşandığı, dertli sürecin bağlara nasıl yansıdığı travmanın kalıcılığını belirleyecektir’’ dedi.

Emre Konuk ile salgının çocuklar ve gençler üzerindeki tesiri, uzaktan eğitim süreci, merkezi imtihanlara girecek öğrencilerin durumu üzere bahisleri konuştuk.

– Salgın süreci çocuklar ve gençler için travma yaratıyor mu?

Hiçbir olay ve hiçbir süreç dışardan bakıldığında istediği kadar ürkütücü, korkutucu olsun kendi içinde travmatik değildir. Kişinin yaşanan süreci nasıl algıladığı ve ne mana verdiği belirleyicidir. Beş takla atmış bir minibüsten canını kurtarmış sekiz kişinin kıymetli bir kısmı değişik dozlarda ve müddetlerde kalıcı bir travma yaşar. Bir kısmı birinci şoku atlattıktan sonra kısa vakitte kendini toparlar ve hiçbir şey olmamış üzere hayatına devam eder. Yakınları ağır sıhhat meseleleri yaşasa da bu türlü bir istatistik genelde ortaya çıkar.

– O vakit soruyu şöyle sorabiliriz? Salgında az sayıda çocuk ve genç travmanın tesirini kalıcı olarak yaşayacaksa bu “risk altındaki” çocuklar kimdir?

• Yaptığımız araştırmalar ve literatür, pandemiden evvel travmatik süreçleri yaşamış, travmatik gerilimle ve olumsuz ömür olayları ile baş etme kapasitesini yeteri kadar geliştirememiş çocuk ve ergenlerde travmanın daha çok kalıcı olma riski yüksek olabileceğini söylüyor.

• İkincisi, çocuklar büyüklerini taklit ederek öğrenir. Şayet pandemi sürecini aile büyükleri kolay atlatıyorsa çocuklar da kolay atlatmayı öğrenir.

– Hangi yaş kümesi en az, hangi yaşlardaki çocuklar en olumsuz etkilendi bu süreçten?

Çocuğun büyürken kazanması gereken en öncelikli beş hayat marifetini sayacak olursak, bir tanesi “dürtü kontrolüdür” diyebiliriz. Çocuklar içgüdüleriyle doğar. Yani gereksinimlerini nasıl söz edeceklerini genetik miras belirler. Acıkırsa ağlamaya başlar. “Annem yemek yapıyor biraz bekleyeyim” demez. Yıllar içinde istek ve isteklerini ertelemeyi, karşılanmıyorsa sakinleşmeyi, isteğini elde etmek için seçenekler oluşturmayı, bir seçenek işe yaramadıysa öteki seçenekler üretmeyi, bu seçeneklerin toplumsal normlara, ahlaki kurallara uyabilmesine dikkat eder. Bu basamak artık yetişkin olduğunu gösterir.

Bu marifet setlerinin en erkeni gerilim yaşadığında sakinleşmeyi öğrenmektir. Anneler içgüdüleriyle bunu bilir ve çocuklarını sakinleştirme tekniklerini uygular.

– Son bir yılda çocuklarda neler gözlemliyorsunuz? Yetişkinliğe neler taşınacak bu periyottan?

Büyük bir kısmı “eski hoş ve iyi bildikleri” dünyaya kavuşacak. Zorlanmayacaklar zira bildikleri bir dünya. Sekiz ay okul-ev-sınav vs. ile geçtikten sonra yaz tatiline girmek üzere olacak.

En çok düşünceyi bilhassa esnaf ve hizmet kesimi yaşadı. Pandeminin üzerine bir de ekonomik meşakkat eklendi. Çan eğrisinin bir ucunda kalan aileler doğal olarak önemli problem yaşadı ve bir kısmı da bundan kalıcı olarak etkilendi. Hayat olağana dönünce bunların değerli bir kısmı yaşadıklarını hatırlamayacak bile.

SORUNLAR GEÇECEK

– Salgından ruhsal açıdan örselenmeden, hatta güçlenerek çıkma ihtimalimiz var mı? Bunun için ferdi olarak neler yapmalıyız?

İş dünyasının nispeten büyükleri değerli dersler çıkardılar ve yeni iş ve çalışma modelleri uygulamaya başladılar bile.

Çoğunluk bildiği hayata dönüp rahatlayacak. Toplumsal medyada çizilen karanlık tablolara kapılmayanlar çıkarlı çıkacak.

Ferdi olarak yapılabilecek en kolay ve işe yarayan şey etrafa, yakın etrafımıza ve çocuklarımıza bütün bu ıstırapların yakın bir vakitte aşılacağına inandığımızı söylemektir. Bunun gerçekleşme ihtimali çok yüksek. Bilhassa aşılamanın 2-3 ay içinde tamamlanacak olmasının, kendi ülkemizde aşı üretimini başarmış olmamızın, bundan sonrasını inanç içinde götürebileceğimizi gösteren kıymetli işaretler olduğunu söyleyebilirim. Yaz geldiğinde çocuklarımız yazları nasıl geçirdilerse o denli geçirmeye devam edecekler.

– Uzaktan eğitim sürecinin en olumlu ve en olumsuz yanları nedir sizce?

Uzaktan eğitimin olumsuz bir tarafı yoktur. Istırap, deneme yanılma ve araştırma ile en verimli yolu bulmak üzere klâsik yolları deneyemeden tüm bölüm uzaktan eğitime girmek zorunda kaldı. Badire budur.

Uzaktan eğitimin zorla hayatımıza girmesi bize kaliteli ve yaratıcı eğitimin büyük bir süratle yaygınlaşabileceğini ve ucuzlayacağını gösterdi.

– Liseye ve üniversiteye giriş imtihanlarına bu problemli periyotta hazırlanan gençlerde telaş daha da fazla. Onları rahatlatacak, kendilerini iyi hissettirecek teklifleriniz var mı?

İmtihan derdi bir küme öğrenci için oldum mümkün problemdir ve pandemi olsa olsa biraz daha sorunu ağırlaştırmıştır. Kronik hale gelmişse kendi başlarına aşamadıkları manasına gelir. Gecikmeden “sınav kaygısıyla” uğraşan, tecrübe sahibi bir terapistle çalışmaları gerekir. Son dakika aksiyona geçmek korku seviyesi çok yükselmiş, vakit daralmış demektir.

Cumhuriyet