Getty ImagesSt. Louis Kızılhaç takımında sedye taşırken maske takan vazifeliler.

Koronavirüs salgınıyla gayrette bugün birçok ülke, maske takılmasını öneriyor ya da bunu zarurî kılan düzenlemeler yapıyor. Bu ülkeler ortasında yer alan ABD’de ise bu husus hayli tartışmalı. ABD’de birtakım bireyler bunu ferdi özgürlüklerine muhalif olarak görüyor ve maske takmayı reddediyor.

Aslında, ABD’lilerin maske takmak istememesi çok da yeni bir durum değil. 1918-19 yıllarında dünya nüfusunun üçte birini etkileyen ve 50 milyondan fazla kişinin vefatına yol açtığı varsayım edilen İspanyol Gribi salgını sırasında da halkın bir kısmı maske takmaya karşı çıkıyordu.

Virginia Üniversitesi Tarihi Fakültesi Dekan Yardımcısı Prof. E. Thomas Ewing, History Extra için kaleme aldığı makalede maske zıtlığının dününü ve bugüne tesirlerini yazdı.

Ewing’e nazaran, Amerikan halkı maskeyle ilgili düzenlemelere 1918’de de 2020’dekine misal biçimde reaksiyon verdi. Buna çabucak ahenk sağlayanlar olduğu üzere, ihmal edenler ve karşı çıkanlar da oldu. Halkın bu devirde maske takmamak münasebetleri de rahatsız olması, belirli sıhhat meseleleri olanlar için güç olması yahut unutkanlık olarak sıralanıyordu.

Lakin, o devirde maske düzenlemelerine uymayanlara cezalar kesiliyordu. Ewing, geçmişteki örneklerin, bugün bu kuralları uygulamanın neden güç olduğuna ışık tutabileceğini belirtiyor.

OGDEN’DE İKİ BAYANA PARA CEZASI VERİLDİ

Bu örneklerden birincisi Utah eyaletinde bulunan Ogden kentinde yaşandı. Aralık 1918’de kentte maske yasasını ihlal eden iki bayan para cezasına çarptırıldı.

Büyük bir mağazada tezgahtarlık yapan Rhoda Williams, “müşterilerle ilgilenirken maske takmadığı” için hatalı bulundu. Williams’ın astımı vardı, bu yüzden tabibinin tabirine nazaran maske takması “berbat bir deneyime” yol açıyordu. Görülen davada yargıç, Williams’a 10 dolar para cezası verdi.

Bir fırında çalışan Reynolds ismindeki bir diğer bayan da ceza yiyen bir öbür kişi oldu. Lakin bu kurala ait itirazda bulundu. Görülen davada yargıç, Reynolds’ın maske kararını “isteyerek değil, dikkatsizce” ihlal ettiği gerekçesiyle 5 dolar para cezasına hükmetti.

Ewing, 1918’de yaşanan bu iki davanın 2020 yazında dünyanın dört bir yanında maske zorunluluğuna uymakta zorlanan bireylerde tesir yaratması gerektiğini düşünüyor.

Getty Images

GAZETELERDE MASKE TANIMI YAYIMLANDI

Kasım 1918’de uygulamaya konan Ogden kentindeki Grip Yönetmelikleri, gripten etkilenmiş beşerlerle ilgilenen herkesin maske takmasını zarurî kılıyordu.

Ayrıyeten diş doktorları, katipler, asansör operatörleri üzere halkla yakın temas kuran herkes de bu kurala uymak zorundaydı.

Ogden Standardı kapsamında eyaletteki gazetelerde maske yapma rehberleri de yayımlandı: “Bir modül gazlı bez alın. Dört kere eşit formda katlayın. Köşelerinden ise ip geçirin. İspanyol Gribine karşı şimdiye kadarki tasarlanmış en iyi koruyucuya sahipsiniz.”

1918’de, 2020’de olduğu üzere, Amerikalılar kurallara uymaktan, kayıtsız bir biçimde ihmale kadar değişen davranışlarla maske düzenlemelerine reaksiyon gösterdi.

Ewing’e nazaran Williams ve Reynolds davaları bilhassa bu düzenlemelere karşı verilen reaksiyonlar hakkında fikir verici: “Maskeler rahatsız ediciydi, muhakkak sıhhat meseleleri olanlar için zordu ve kolay kolay unutulabilirlerdi.”

Getty ImagesÇalışırken maske takan bir katip.

BIRINCI İKİ HAFTADA BİNDEN FAZLA KİŞİ TUTUKLANDI

Pekala, bireyler maske takmadıkları için neden cezalandırıldı ve bu cins motivasyonlar 2020’de misal kuralların uygulanmasının zorluğu hakkında neyi ortaya çıkarıyor?

Ewing bu soruları farklı açılardan yanıtlıyor.

1918’de ve sonrasında San Francisco’da maske yönetmeliğine karşı geldikleri için şahısların tutuklanması dikkatleri uyandırdığını söyleyen Ewing, “Çünkü bu tutuklamalar politik kararlar ile kişisel aksiyonlar ortasındaki çatışmayı vurguladı” sözlerini kullandı.

Kararın birinci iki haftasında binden fazla insan maske takmadığı gerekçesiyle mahpusa gönderildi.

21 Kasım’da, yalnızca dört haftalık bir yaptırımın akabinde maske buyruğu sona erdi. Yeni yılda yeni İspanyol Gribi hadiselerinin sayısı artarken, maske düzenlemesi 17 Ocak 1919’dan itibaren tekrar uygulandı.

İki hafta sonra, 1 Şubat’ta, salgın biraz daha tesirini yitirdiğinde maske mecburiliği yine yürürlükten kaldırıldı.

O periyotta San Francisco’da çekilen fotoğraflardan bahseden Ewing, kamusal davranışların maske ihtiyaçları tarafından nasıl değiştirildiğini gösterdiğini aktardı.

Getty ImagesGrip maskesi takan bir bayan.

Ewing, kelam konusu fotoğrafları şöyle anlattı:

“Bir fotoğrafta, maskeli bir polis memuru, biri gerçek bir biçimde maske takan, başkası de boynuna maske takan iki kişiyi gözaltına alıyor.

İkinci bir fotoğrafta, maskeli bir polisi maskesiz bir bayanı konuşurken görürüz. Fotoğrafın açıklaması olarak da “Hemen bu türlü birini alın” tabirleri yer alıyor. Fotoğraf, memurun bayanı maske takması için uyardığını gösteriyor.

Üçüncü bir fotoğraf ise bir polis memurunun maskeli bir adama, oturan maskeli bir adamın yanından geçerken eşlik ettiğini gösteriyor. Refakat edilen adam bir sigara tutuyor, bu yüzden sigara içmek için maskesini çıkarmış.”

Getty ImagesÇalışırken maske takan bir telefon operatörü.

ABD’NİN BİRÇOK YERİNDE MASKE AKSILIĞI VARDI

Virginia Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmayı aktaran Ewing, ABD’nin diğer yerlerinde de maske kurallarına karşı nasıl karşı gelindiğiyle ilgili bilgiler sunduğunu söyledi.

Araştırmada şu haberlere erişildi:

• California, Sacramento’da Frank Bobich isimli ABD’li polise cebinde bir maskesi olmasına karşın maskeyi kullanmak yerine “öldürülmeyi yahut asılmayı” tercih ettiğini söyledi.
• Indiana, Fort Wayne’de C McKown, bir polis memurunun tramvay sürerken maske takma talebine karşı çıktığında tutuklandı.
• Kaliforniya’da 20 binin altında bir nüfusa sahip Bakersfield’ta, John Lynch, “yerel bir sinema salonunda maske takmayı taammüden reddettiği için” tutuklandı.
• Lynch maskeye karşı o kadar öfkeliydi ki, kent ya da hiç kimse ona maske taktıramadı. Sonunda polis de Lynch’i bakımevine kapattı.

MASKE KARŞILARI YAYGIN MIYDI?

Ewing, sorulması gereken sorulardan birisinin de “maske kararlarına karşı çıkan beşerler halkın ne kadarını temsil ediyor?” olduğunu belirtiyor.

Araştırmaya nazaran, gazetelerde yer alan birtakım haberlerle maske kararına karşı çıkılması maskelerin inançlı yahut sağlıklı olmadığı tezleri ortaya atıldı.

California, Santa Barbara’da, Dr J. Clifford tutuklanmasının akabinde konuşarak “Bu davayla uğraş etme kelamı veriyorum zira Bir hekim olarak, sıhhat şurası tarafından öngörülen maskenin bir salgının yayılmasını önlemede rastgele bir yararı olduğuna inanmıyorum” dedi.

Maske takmayı reddeden bir Colarado, Pueblolu bir demir personeli James McLaughlan ise Chicago’dan geldiğini ve orada maske takmanın ziyanlı olduğunu söyledi.

Üç sonuç: Kayıtsızlık, rahatlık ve cehalet

Yapılan araştırma Ogden’deki davalar üzere ülkenin öbür yerlerinde maske takmayı reddetmenin kayıtsızlık, rahatlık ve cehaletle ilişkili olduğunu gösterdi.

Kaliforniya, Stockton’da, mahallî gazetede yayınlanan tutuklama listeleri, şahısların ya kararnameyi bilmediklerini ya da maskelerini takmayı önemsemediklerini gösteriyor.

Kaynaklar, tutuklananların toplumsal statüsü hakkında detaylı bilgi vermemesine karşın, mevcut deliller, tramvaylarda, restoranların dışında yahut sokakta halk içinde tutuklananların farklı meslek kollarından beşerler olduğunu işaret ediyor.

Öte yandan alt-orta toplumsal katmanlardan gelen beşerler, mekanikçiler, kondüktörler yahut memurların maske takmayı reddettiği de görüldü.

Lakin Dr. Clifford üzere bir doktorun sıhhat yönetmeliğini ihlal nedeniyle tutuklanması orta-üst Amerikan sınıfının da bu kuralları ihlal ettiğini ispatlıyor.

Getty ImagesMaske takarak hastasını tedavi eden bir hemşire.

CEZALAR IRKÇI MIYDI?

Ewing, işlerini yaparken maske takmayı reddeden bireylere kesilen para cezaları yönetmeliklerin farklı tesirlerini da ortaya koyduğunun altını çiziyor.

Yönetmeliğin 28 Kasım 1918’de yürürlüğe girmesinden yalnızca bir gün sonra, W. Rayama isimli kişi aile berberinde çalışırken 5 dolar para cezasına çarptırıldı.

21 yaşındaki S. Hill ise, “müşterileri maske takmadan beklemek” kabahatinden tutuklandı. Restoran sahibi I. Ikemott da “müşterileri beklerken maske takmamakla” suçlandı.

Tutuklananlardan ikisi, Rayama ve Ikemott’un “Japon” olarak tanımlanması, bu maddelerin, maskelerin gerekli olduğu makul hizmet mesleklerinde muhakkak etnik kümeleri ağırlaştıran yapılandırılmış ırkçılık biçimlerini güçlendirdiğini gösteriyor.

6 Kasım 1918’de maske takmayı reddeden bir küme katip ve garson duruşmaya çıkarıldı. Gazete haberlerinde tutuklanan insanların etnik azınlık nüfustan gelmediği de anlaşıldı. Bu da genç ve beyaz olmanın, bu kanunların ciddiye alınmaması gerektiği algısına katkıda bulunmuş olabileceği yorumunu güçlendirdi.

CEZALARIN SINIFSAL FARKLILARI

Ewing, araştırmanın kesilen cezaların sınıfsal olduğunu ortaya çıkardığını söylüyor.

Ogden’de, maske kararnamesini iptal etme kararı, üstte açıklanan tutuklamalardan yalnızca birkaç gün sonra, 9 Aralık’ta nispeten süratli bir formda gerçekleşti.

Demiryolu emekçilerinden oluşan bir heyet, “maskeyi takmanın onlar için imkansız olduğunu, zira onları pak tutamadıklarını yahut sterilize edip değiştiremediklerini” belirtti.

Daha fazla tartışmadan sonra, “maske düzenlemesinin kaldırılması” önergesi kabul edildi ve çabucak yürürlüğe girerek, toplumsal düzenlemede iki haftalık tecrübeye son verildi.

Getty ImagesSalgın esnasında halkın toplu taşıma araçlarına maskesiz binilmesine müsaade verilmedi.

BUGÜN İÇİN DERSLER

Ewing, Ogden’deki maske probleminin tahlili bugün için kıymetli dersler verdiğini söylüyor.

COVID-19 salgını sırasında, maske takmayanların maske takanlarla çatışması ve maske aksisi protestoların medyada geniş bir halde yer bulduğunu hatırlatan Ewing kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Belki günümüzün kuvvetli kamusal ikliminde Ogden’in marjinal popülasyonlar üzerindeki farklı yaptırımları kabul ederek; şartlar değiştikçe siyasetleri değiştirerek; birden çok bakış açısını dinleyerek aldığı maske zorunluluğunu sona erdirdiği kararından bir ders çıkarabiliriz.

En kıymetlisi ise 1918’deki maske aksiliği bize ferdî kısa vadeli davranışları toplumsal muhtaçlıklar bağlamında konumlandırmanın değerini öğretir.”

Amerikalıların yıllarca olmasa da aylarca daha maske takacağını işaret eden Ewing şöyle konuştu:

“Ogden’de maske kararının birinci kademelerinde gazeteler maske takmayı kabul edenleri de etmeyenleri de yazdı. Her iki yaygın toplumsal davranış formu de toplumsal sınıfın ötesine geçiyor üzere görünüyordu.

Orta seviyede maske siyasetlerine sahip bir kentte bu yaygın kamusal davranışların her ikisi de 2020’de COVID-19 ile başa çıkmak için ikaz niteliğinde bir ihtar sağlıyor.

Tarihi kayıtlar bizi hangi bakış açısının daha sürdürülebilir olacağını sormaya zorluyor:

Toplumun refahında kalıcı iyileşme sağlamak için ferdî davranışı değiştirmeye yönelik bir taahhüt mü, yoksa virüsün binlerce kurbanı daha enfekte etmesine müsaade verebilecek ağır sıhhat düzenlemelerine karşı artan reaksiyon mi?”

Cumhuriyet