Getty Images

Ebeveynlerinizin ömrünüzü nasıl şekillendirdiği üzerine baş yorduğunuzda, aklınıza herhalde, size olan sevgi dolu ya da sert davranışlarından tutun da, fedakar ya da baskıcı davranışlarına pek çok şey gelir. Aslında anne ve babalarımız, tahminen de hiç aklımıza bile gelmeyen fakat ömrünüzde büyük tesiri olan bir armağan bırakıyor bizlere: İsmimiz.

Doğduğumuzda bize verilen isim, onu sevip sevmediğimiz ya da o ismin toplumda kabul görüp görmediğine nazaran ömürlerimizi farklı şekillendiriyor.

Ebeveynler genelde yeni doğan çocuklarına bir isim seçmeye çalışırken büyük uğraş verirler. Bu efor, bir çeşit yaratıcılık imtihanına dönüşebilir, anne ve babalarda güya seçecekleri isim kimlikleri ve karakterlerinin bir dışavurumuymuş hissi de yaratabilir.

Lakin birçok ebeveyn farkında olmasa da, çocukları için seçtikleri isim, çocuğun öbürleri tarafından nasıl görüldüğünü de, ileride nasıl bir karakteri olacağını da şekillendirecek kadar değerlidir.

‘İsim bireyin benliğinin temelini oluşturur’

ABD’deki Arizona Eyalet Üniversitesi’nde isimlerin psikolojisi üzerine çalışan David Zhu, “Bir isim, bireyi tanımlamak ve öteki bireyler ile irtibat kurmasını sağlamak için kullanıldığı üzere, bireyin benlik kavramının da temelini oluşturur” diyor.

Karakterimizi belirleyen elbette yalnızca ismimiz değil. Sahip olduğumuz genler kadar, büyürken yaşadığımız tecrübeler, bilhassa de kimlerle vakit geçirdiğimiz, hem iş hem de özel hayatımızda nasıl sorumluluklar üstlendiğimiz de, esas faktörler ortasında.

Lakin genelde doğumdan ömrümüzün sonuna kadar bizimle kalan ismimizin oynadığı rolü de unutmamak gerek.

11 Eylül sonrası Arapça isimlere önyargı

Kişilik Kuramı’nın kurucularından Gordon Allport, 1961 yılında “İsmimiz, ömrümüz boyunca öz kimliğimize ait en değerli destek noktası olmayı sürdürüyor” tabirlerini kullanmıştı.

İsmimiz, hangi etnik kümeye ilişkin olduğumuz ve kimliğimizle ilgili öteki ögelerle ilgili de birtakım ayrıntıları açığa vurabilir ve toplumsal önyargıların baskın olduğu bir dünyada kaçınılmaz sonuçlar doğurabilir. Gerçekten ABD’de 11 Eylül akınlarının akabinde yapılan bir araştırma, iş müracaatlarında kulağa Arapça gelen isimlerin mülakatlara çağrılması ihtimalinin daha az olduğuna işaret etmişti. İsimlerin birden fazla vakit etnik ve kimliğimize ait öteki ögeler konusunda aldatıcı olduğunu da unutmayalım.

Getty Images

İsmimizin yarattığı sonuçlar, bunlarla sonlu değil. Aşikâr bir kültürde birtakım isimler çok kullanılan ya da az bilinen isimler olabilecekleri üzere, olumlu ya da olumsuz çağrışımlara neden olabiliyorlar . Bunda ne manaya geldikleri kadar da, demode ya da itici bulunmaları da tesirli ve vakit içinde bu görüşler de değişim ve dönüşüm yaşıyorlar. Hasebiyle ismimiz kaçınılmaz olarak insanların bize olan davranışını da, bizim kendimizle ilgili hislerimizi da şekillendiriyor.

2000’li yıllarda ABD’li psikolog Jean Twenge’in liderlik ettiği bir araştırma, ailesinin hangi kümeye ilişkin olduğundan ya da hayatla ilgili tatminsizlik halinden bağımsız olarak, isminden keyifli olmayan bireylerin, ruhsal olarak ahenk sağlama marifetlerinin de daha zayıf olduğunu ortaya koymuştu.

‘İsim bireyin sembolü haline gelir’

Araştırma, bunda iki faktörün tesirli olduğuna işaret etti: Ya diğerleri ismini beğenmediği ya da şahsen kendisi isminden şad olmadığı için kişinin kendine inancı zayıflıyordu ya da kendine olan itimadının zayıf olması sonucu, o kişi isminden de şad değildi. Twenge ve grup arkadaşının makalesinde “İsim, bireyin sembolü haline gelir” sözü yer alıyordu.

Getty Images

Şayet alaka durumu ömrümüz boyunca insanların nasıl davranışlarına maruz kaldığımızı genel olarak temsil edebiliyorsa, isimleri nedeniyle alakalarının nasıl formlandığı ve bunun karşılığında nasıl şahıslara dönüştüklerini de daha kolay görebiliriz.

Tekrar Almanya’da yapılan ve basılmakta olan bir öteki araştırma da iştirakçilerin, ismi kendilerinde olumsuz çağrışım yapan yabancı bir kimseye yardım etmeye, olumlu çağrışım yapanlara oranla daha az meyilli olduklarını ortaya koydu.

Ömrü boyunca ismi nedeniyle diğerlerinden tekrar tekrar reddedilen bir insanın, güvenilen ve sıcakkanlı bir beşere dönüşmesinin güç olduğunu varsayım etmeniz muhtemel. Çöpçatanlık siteleriyle ilgili araştırmanın başka boyutu, bahsettiğimiz denklemi takviyeler nitelikte: İştirakçiler ortasında ismi beğenilmediği için daha fazla reddedilmiş olanların eğitim düzeyleri ile kendilerine olan itimatlarının de daha düşük olduğu gözlenlenmiş. Güya bu buluşma platformunda deneyimledikleri reddedilme hali, genel olarak hayatlarında maruz kaldıklarının bir yansımasıymış üzere.

Birtakım isimler ‘suça daha meyilli’

Olumsuz çağrışım yapan ya da tanınan olmayan isimlerin yarattığı hasar, öteki araştırmalarda da ele alındı. Pekin’de Psikololoji Enstitüsü’nde çalışmalar yürüten Huajian Cai ve meslektaşları, yüzbinlerce ismi çeşitli kabahatlerden karar giyme risklerine nazaran incelediler.

İştirakçilerin kimliklerini belirleyen demografik faktörlerin tesiri sabit tutulduğunda dahi, ismi daha az tanınan olan ya da olumsuz çağrışım yapan isimlerin bir suça karışma ihtimalinin daha fazla olduğunu ortaya koydu. Yani ismin nasıl algılandığının toplumda daha az kabul görmesinin de tesiriyle kabahat davranışına eğilime neden olabildiği görüldü.

Cai, araştırmaya ait “İyi ya da berbat ismin, iyi ya da makus sonuçlar doğurma potansiyeli olduğu üzere, ailelere bağlı oldukları kültürde iyi çağrışım yapan isimler vermelerini tavsiye ediyorum” yorumunda bulundu.

Olumlu tesirleri neler?

Öte yandan kimi araştırmalar isim seçiminin olumsuz değil olumlu tesirlerine de dikkat çekiyor.

Örneğin Marla üzere tınısı ya da titreşimi olan ve daha akıcı isimleri olan insanların, Eric ya da Kirk üzere kulağa daha sert gelen isimleri olan insanlara oranla öbürleri tarafından daha uyumlu ve beğenilen beşerler olarak algılandıklarına ait bulgular var.

Daha az kullanılan kimi isimlerin de kısa vadede diğerleri tarafından kabul edilmeme ya da beğenilmeme üzere kimi sonuçları olduğu kadar, bir çeşit “eşsizlik” duygusu da yarattığı düşünülüyor.

Cai ve takımının yaptığı daha şimdiki bir araştırma da bu istikamette. Araştırmaya nazaran, ailesel etkenler ve sosyoekonomik altyapı üzere değişkenler sabit tutulduğunda, ismi pek duyulmamış olanların sinema direktörlüğü ya da yargıç üzere daha sıradışı mesleklere yönelmeleri ihtimali daha yüksek.

Araştırmacılar bunu , “görece eşsiz bir isme sahip olmaktan ileri gelen bir tıp eşsiz kimliğe sahip olma duygusu” gelişeceği, bunun sonucunda da o beşerde, kimliği ile eşleşebilecek çeşitten sıradışı bir meslek seyahatini bulma güdüsü yerleşeceği formunda açıklıyor.

Getty Images

Arizona Eyalet Üniversitesi’nden Zhu ve takım arkadaşlarının yaptığı araştırmaya nazaran, az kulanılan bir ismi taşımak, bizi daha yaratıcı ve açık fikirli de yapabilir. Binlerce şirket yöneticisini isimleri ile karşılaştıran takım, ender duyulan isimlere sahip olanların idare stratejilerinde de doğal olarak daha kendine inançlı ve bir işin peşini bırakmamaya meyilli olduklarına dikkat çektiler.

Cai ve grubunun araştırmasına paralel olarak, Zhu da şu yorumu yapıyor:

“Nadir kullanılan isimleri olan CEO’larda benlik kavramı oluşurken, meslektaşlarından farklılaşma ve klasik olmayan stratejiler gütme uğraşı tesirli oluyor.”

Şayet yakında anne ya da baba olacaksanız, çocuğunuzun ileride daha çok sevilmesini ve daha tanınan olmasını hayal ederek bilindik ve tanınan isimlere yönelebilirsiniz, ya da daha sıradışı bir isim bulup yaratıcı ve özel hissetmelerini istek ediyor olabilirsiniz.

Zhu’ya nazaran, hem ender duyulan isimler hem de tanınan isimler, kendilerine nazaran belirli avantaj ve dezavantajlara sahip – yeni anne baba olacaklar da, bunu iyi değerlendirmeliler.

Zhu’nun bir önerisi de, çok kulanılan ancak çarçabuk daha sıradışı bir şeye dönüştürebilecekleri bir isim tercih etmeleri, bir yandan da “çocuğun ne kadar eşsiz olduğunun farkına varmasına yardım edecek yollar bulmak, örneğin ona özel bir lakap takmak ya da eşsiz karakter özelliklerini sık sık lisana getirmek”.

Cumhuriyet