Gazi, 14 Ocak 1923 günü, annesini kaybetmiş, Karşıyaka’nın kalbinde yatan annesini, 27 Ocak günü mezarında ziyaret etmiş. İki gün sonra da evlenmiştir. Yazdığım bu sürece ilişkin makalelerimi sizlere anımsattıktan sonra, nikahtan dört gün sonra, yani 2 Şubat 1923 günü, ‘Türkiye İktisat Kongresi’nin yapılacağı binada gerçekleşen toplantıda; Gazi, evvel eşi Latife Hanım’ı İzmirli bayanlara tanıtmış; akabinde da bayan sıkıntıları ve Lozan hakkında geniş bilgi vermiştir. Katılanların birçoklarının bayan oluşu nedeniyle, bu toplantı ‘Kadınlar Kongresi’ olarak da isimlendirilmiştir. Gazi, kendi nikahından sonra ‘Kadınlar Kongresi’nde, üç yıl sonra gerçekleşecek uygar kanununun yaklaştığına işaret etmiştir.

‘Anadolu Ajansı’, 03 Şubat 1923 tarihli haberinde toplantı için şunları yazmıştır: “Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri dün saat iki buçukta iktisat kongresi için hazırlanmakta olan eski gümrük binasında halk ile sohbette bulunmuştur. Konferans salonunu dolduran bayan erkek dinleyicinin ölçüsü beş altı bini aşkındı.” Bayanlar Kongresi’nde Gazi, İzmirli bayanlara şöyle seslenmiştir:

“Yaratıcı kudret insanları iki cins olarak yaratmıştır. Bunlar, birbirleri için gereklidir. …Bir toplum, cinslerinden yalnız birinin çağdaş gerekleri kazanmasıyla yetinirse, o toplumun yarıdan fazlası güçsüzlük içinde kalır. Bir millet ilerlemek ve uygarlaşmak isterse, bilhassa bu noktayı temel olarak kabul etmek zorundadır. Bizim toplumsal toplumumuzun başarısızlığının sebebi, bayanlarımıza karşı gösterdiğimiz ilgisizlik ve kusurdan ortaya çıkmaktadır. Beşerler dünyaya alınlarına yazıldığı kadar yaşamak için gelmişlerdir. Yaşamak demek faaliyet demektir. Bundan ötürü toplumsal toplumumuzun, bir kısmı faaliyette bulunurken, öbür bir kısmı çalışmazsa o toplum felçlidir. Bir toplumun hayatta çalışması ve başarılı olması için, çalışmanın ve başarmanın bağlı olduğu bütün sebep ve kuralları kabul etmesi gerekir. Münasebetiyle toplumumuz için bilim ve fen gerekiyorsa, bunları tıpkı derecede hem erkek hem de bayanlarımızın kazanmaları gereklidir. Bilinir ki, her alanda olduğu üzere toplum hayatında da vazife kısmı vardır. Bu genel vazife kısmı ortasında bayanlar kendilerine ilişkin olan vazifeleri yapacakları üzere, tıpkı vakitte toplum bireylerinin refahı, saadeti için kaçınılmaz olan genel çalışmaya katılacaktır.” Demek suretiyle bayanın toplum içerisindeki yerini açıkça ortaya koymuştur.”

Kız Lisesi Müdürü Melahat Hanım ve Kız Öğretmen Okulu öğretmeni Nuriye Hanım’ın da ortalarında bulunduğu birçok bayan otuza yakın soru sormuşlardır.

“Kadınlar Kongresi” sırasında çekilen tek fotoğrafta, Latife Hanım’ın not tuttuğu görülmektedir. Bu fotoğraf, İktisat Kongresi sırasında çekildiği sanılarak, çeşitli yayınlarda kullanılmıştır.

Ahmet Gürel
Atatürk Araştırmacısı

Cumhuriyet