BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Cenevre’de 27-29 Nisan günlerinde yapılan görüşmelerde Kıbrıs meselesinin tahlili konusunda Kıbrıs Türk ve Rum başkanlarının kâfi bir ortak tabanda buluşamadıklarını açıkladı.

Dönüm noktası olarak görülen toplantıların akabinde Kıbrıs Rum ve Yunan hükümetlerinin, mevzuyu Türkiye-AB sıkıntısına çevirmek için uğraşacağı, memleketler arası baskıya rağmen Türk tarafının ise “iki devletli çözüm” için uzun soluklu bir gayrete gireceği öngörülüyor.

Guterres’in mesken sahipliğinde yapılan 5+1 formatındaki toplantılar, Kıbrıs Cumhurbaşkanı Nikos Anastasiadis ve Kıbrıs Türk önder Ersin Tatar ile 3 garantör ülke Türkiye, Yunanistan ve İngiltere dışişleri bakanları, Mevlüt Çavuşoğlu, Nikos Dendias ve Dominic Raab’ı biraraya getirdi.

BM’nin tahlil için yaptığı son teşebbüsten 4 yıl sonra gerçekleşen Cenevre toplantısında taraflar ortasında kâfi ortak taban olmadığının Guterres tarafından kayda geçirilmiş olması, gözlerin tarafların bundan sonraki süreçte izleyecekleri siyasetlere çevrilmesine neden oldu.

BM Genel Sekreteri, masanın büsbütün dağılmasını önlemek üzere tarafları bir toplantıya daha çağırdığını açıkladı fakat Rum ve Türk taraflarından yapılan açıklamalar, resmi müzakerelerin başlatılmasının çok da imkanlı olmadığını ortaya koydu.

Kıbrıs Türk tarafı ve Türkiye, geçmişteki görüşmelerden farklı olarak masaya BM parametreleri dışında yeni bir planla oturdu. 53 yıldır “iki kısımlı, iki toplumlu federasyon” için yapılan müzakerelerin sonuç getirmediğini, 2004 ve 2017 yıllarında görüldüğü üzere Kıbrıs Rumlarının Türklerle “güç paylaşımı” içeren hiçbir formüle sıcak bakmadığını kaydeden Kıbrıs Türk toplum başkanı Ersin Tatar, Guterres’e 6 unsurluk bir yol haritası sunarak “iki devletli çözüm” planını somutlaştırdı.

Getty Images

İki tarafın eşit memleketler arası statüsünün ve hâkim eşitliğinin kabulüne dayanan plan, Türkiye ve Kıbrıs Türk tarafının durumunun omurgasını oluşturması açısından ehemmiyet taşıyor. Türk Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, toplantıların akabinde yapılan basın toplantısında, Cenevre görüşmelerinin kıymetli bir dönüm noktası olduğunu belirtirken, “Türk tarafı hâkim eşitliğe dayalı, iki devletli tahlil modelini kayda geçirmiştir. Bu aslında KKTC’nin bağımsızlığı ve egemenliği çabasıdır. Bu uzun soluklu gayrette Türkiye, KKTC’nin yanında olmaya devam edecektir” dedi.

Milletlerarası toplumdan baskı gelebilir

Dışişleri Bakanı, bundan sonraki süreçte kimi BM Güvenlik Kurulu üyelerinden Türkiye ve Türk tarafına baskı gelebileceğinin, Avrupa Birliği’nin de Kıbrıs konusunu AB-Türkiye sıkıntısı üzere değerlendirmeye başlayabileceğinin farkında olduklarını belirtti. Çavuşoğlu, “Özellikle AB, Türkiye-AB münasebetleri bakımından değerlidir üzere üst perdeden, tehdit lisanını kullanmaya devam edecektir. Bunları öngörüyoruz” diye konuştu.

BM Güvenlik Kurulu’nu, 5 daimi üye ABD, İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin oluşturuyor. Güvenlik Kurulu ülkelerinin imzasıyla 29 Ocak’ta alınan bir karar, Kıbrıs görüşmelerinde sorunun BM Güvenlik Kurulu’nun 1960 ve 1970li yıllarda kararlar çerçevesinde yani “iki kesitli, iki toplumlu federasyona” vurgu yapmış ve Ankara’nın yansısına neden olmuştu.

Getty ImagesBM Genel Sekreteri Antonio Guterres

Kıbrıs Rum tarafının bu süreçte dayanak alacağı bir diğer merkez ise Rusya. Güney Kıbrıs Rum Kısmı (GKRY) ile çok özel ve yakın bir bağlantısı bulunan Rusya, sorunun tahliline ait geçmiş devirlerde de daha Rum yanlısı bir hal takınmıştı. Rus Dışişleri Bakanlığı, Kıbrıs’ta bulunacak bir tahlilin BM parametrelerine uygun olması prensibinin Moskova için geçerliliğini sürdürdüğünü kaydetmişti.

Rum ve Yunan tarafı AB’yi merkeze çekmek istiyor

Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ile Doğu Akdeniz’de yaşadıkları kıta sahanlığı sorununu Türkiye-AB problemine çevirme siyasetlerinde, bilhassa 2020 boyunca başarılı olmuşlardı.

AB, 1 Ekim 2020, 10 Aralık 2020 ve 25 Mart 2021 Kurul kararlarında Doğu Akdeniz problemini tüm birliğin çıkarlarını etkileyen bir dış siyaset konusu olarak ele almış ve Türkiye’nin tek taraflı hidrokarbon faaliyetlerini devam ettirmesi durumunda yaptırım uygulamakla tehdit etmişti.

Atina ve Lekoşa’nın Kıbrıs tahlil sürecinde de benzeri bir siyaset izleyerek Türkiye ve Kıbrıs Türk tarafını baskı altına almaya çalışacağı bedellendiriliyor. AB, Cenevre toplantılarına katılmak istemiş lakin Türk tarafı birliğin tarafsız davranmaması nedeniyle bu istemi reddetmişti. Buna rağmen AB, 3 üst seviye diplomatını toplantıları gözlemeleri için Cenevre’ye göndermişti.

Rum ve Yunan tarafının, Cenevre sürecinin başarısızlığından Türk tarafını sorumlu tutması ve AB’den buna karşı tutum istemesi yapılan değerlendirmeler ortasında. AB’den yapılan açıklamalarda da tahlile ait sürecin yakından takip edileceği vurgulanmış ve bu alanda atılacak adımların Ankara-Brüksel bağları açısından değer taşıdığı kaydedilmişti.

ABD nasıl rol oynayacak?

Bu süreçte, Rum ve Yunan hükümetlerinin ABD’de yeni misyona gelen Lider Joe Biden’dan da tam dayanak almaya çalışacakları öngörülüyor. Washington’un Türk tarafının “iki devletli çözüm” planına aralıklı olduğu, Kıbrıs Türk tarafının bağımsız bir devlet olarak tanınma teşebbüslerine karşı olduğu biliniyor.

ABD, Doğu Akdeniz buhranı sırasında da Türkiye’den tek taraflı aksiyonlardan kaçınmasını beklediğini lisana getirmiş, Kıbrıs Cumhuriyeti’ne uyguladığı silah ambargosunu süreksiz de olsa kaldırmış ve Türkiye’nin yansısını görmüştü. Bunun dışında ABD’nin Türkiye’den Kıbrıs Cumhuriyeti kıta sahanlığında hidrokarbon faaliyetlerini durdurma ve kapalı Maraş’ın statüsünü değiştirmemesi konusunda uyardığı kaydedilmişti.

Yunanistan’ın ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin hem bu bahisler hem de genel Türk-Amerikan ilgilerindeki tansiyondan yararlanmak ve ABD’yi büsbütün yanına çekmek için uğraş sarf edeceği öngörülüyor.

İngiltere yeni teklifler getirdi

Adanın garantörlerinden olan İngiltere, bilhassa Brexit sonrası Kıbrıs siyasetinde Türk tarafı lehine ufak değişimlere gitmiş, taraflara “yaratıcı ve esnek” olmalara tavsiyesinde bulunarak mevcut parametrelerin dışında tahlil yollarının denebileceği iletisini vermişti. İngiltere, adanın tek bir memleketler arası temsili olmasından yana fakat iki toplum ortasındaki düzenlemelerin BM parametrelerinin dışında bulunmasına karşı değil.

İngiltere Dışişleri Bakanı Dominic Raab’ın Cenevre toplantısı sırasında iki farlı öneriyi Kıbrıs Türk ve Rum taraflarının dikkatine sunduğu kaydediliyor. Birincisi ademi merkeziyetçi (decentralized) bir federasyon oluşturulmasını öngörüyor. İkinci teklif ise Kıbrıs Rumları ve Türklerinin karşılıklı olarak birbirlerinin varlıklarını tanımalarını, Kuzey Kıbrıs’ın da AB kesimi olarak sayılması lakin memleketler arası bir tanınırlığının olmaması fikrine dayanıyor.

Çavuşoğlu, dünkü basın toplantısında İngiltere’nin tekliflerde bulunduğunu kaydederken, “Bazı fikirleri değişik bulsak da bilhassa hükümran eşitlik beklentilerini karşılamadığı için ve Kıbrıs Türklerinin 1960 mutabakatıyla elde ettiği statü ve egemenlik konusunda beklentileri karşılayacak nitelikte olmadığı için kendi niyetlerimizi de paylaştık. En azından bir gayret sarf ettiler” tabirini kullandı.

İngiltere’nin bundan sonraki süreçte Kıbrıs Türkleri ile alakasını daha da ağırlaştırması ve uygulanan ambargoların hafifletilmesi için kimi adımları atmayı değerlendirdiği de kaydediliyor.

Londra’nın telaffuzundaki bu değişime Kıbrıs Rum tarafının yansılı olduğu biliniyor. Raab’ın Şubat ayında adaya yaptığı ziyaret sırasında “iki bölümlü iki toplumlu federasyon” yerine yaratıcı ve esnek olma teklifinde bulunması Kıbrıs Rum tarafından düşünce yaratmıştı.

Cumhuriyet