Afganistan bir sefer daha ateşin merkezinde. ABD ve NATO’nun çekilme süreciyle ordu ile çatışmalarını ağırlaştıran, alanda her geçen gün daha çok alanı denetimine alan Taliban, öbür yandan da Kâbil idaresinde yer almanın arayışında. Ülkede çatışmaların ortasında sıkışan halk yıllardır sonu gelmeyen yıkım, yokluk ve şiddet döngüsü altında eziliyor. Taliban’ın süratli ilerleyişi ise bilhassa bayan, kız çocuklarının hak ve özgürlükleri açısından dertlerin merkezinde.

Afganistan’ın başta bayan hakları olmak üzere, insan hakları konusundaki çalışmalarıyla tanınmış isimlerinden Sima Samar ile ülkesindeki son gelişmeleri konuştuk.

– Afganistan’da kaos tablosu sürüyor… Çatışmalar, şiddet, siyasi belirsizlik, sosyoekonomik problemler ve bölünmüş toplumsal yapı… Ülkenizdeki son gelişmeleri nasıl değerlendiriyorsunuz? 1996-2001’deki üzere baskıcı Taliban iktidarı mümkünlüğü telaş yaratıyor mu?..

SAMAR- Ne yazık ki ülkede şiddetin arttığını görüyoruz. O karanlık periyoda yine döneceğimizi düşünmüyorum ancak bugüne kadar elde ettiğimiz ilerlemeleri sürdürmemiz için ağır bir bedel ödemek zorunda kalabiliriz. Modernite, medeniyet ile diktatörlükler, baskı ortasında her yerde bir çabanın olduğunu düşünüyorum… Beşerler her vakit bunun bedelini ödüyor. Lakin savaş, bağımsızlık için de olsa her vakit çok yıkıcı. Afganistan ise çok uzun vadeli yıkıcı savaş konusunda ne yazık ki önde gelen bir örnek…

‘ÇEKİLME KURALLI OLMALIYDI’

– Kâbil-Taliban ortasında Doha’daki uzlaşı alana yansımadan ABD, NATO güçlerinin çıkış sürecini başlatması eleştilerin maksadında…. Taliban’ın kelamına güvenmek ne derece gerçekçi?

Afganistan’da istikrarın ve insan haklarının korunmasının hepimizin ortak sorumluluğu olduğu kanısındayım. Bu Afganların ve memleketler arası toplumun sorumluluğu. Ve evet, Afganistan’dan çekilme kurallı olmalıydı. Zira gelinen bu süreçte herkes tarafından çok fazla fedakârlık yapıldı.

– Afganistan’da bayan hakları konusunda ilerlemeyi nasıl değerlendiriyorsunuz? Siyasi-toplumsal alanda bayan sesini yükseltebiliyor mu?

– Kâbil-İslamabad çizgisindeki iniş çıkışlı bağlantılar, Afganistan’dan Pakistan’a yönelik Taliban’a dayanak verdiği istikametinde kimi çıkışlar için niyetiniz nedir?

‘SİYASİ GAYE İÇİN KULLANILMAZ’

– Türkiye’nin Kâbil Havaalanı’nın güvenliğini üstlenme önerisi hakkında fikriniz nedir? Taliban, bu plana kırmızı kart gösteriyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Taliban’ın muhalefetine atıfla “Nasıl ki Amerika ile görüştülerse, Türkiye ile bu görüşmeleri daha rahat yapmaları gerek. Zira Türkiye’nin onun inancı ile alakalı olarak zıt bir yanı yok. Karşıt bir yanı olmadığı için de onlarla bu mevzuları daha iyi görüşebileceğimize, anlaşabileceğimize ihtimal veriyorum” kelamları Türkiye’de tartışma yarattı… Siz Taliban’la inançlar konusunda Afgan bayanı olarak birebir kanıları mi paylaşıyorsunuz?

Türkiye’nin takviyesini takdir ediyoruz lakin bu Afganistan hükümetinin istişaresinde ve halkın takviyesinde olmalı. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kelamlarına gelirsek… Bunu yorumlayacak, karar verecek olan Türkiye halkı. Lakin ben İslamın saldırganlık değil barışçıl bir din olduğuna inanıyorum. Yalnızca Müslümanlar için değil, herkes için dua ediyoruz. İslamın bize öğrettiği budur, siyasi maksat için kullanmak değildir.

– Şiddetin, çatışmaların yayılmasıyla birlikte Afganistan’ın içinde ve dışarıya yansıyacak halde göç yine tırmanışta… Bu bilinmezlik tablosunda Afgan genci gelecek için umutlu mu?

Ne yazık ki yaşanan bu süreç, Afganistan içinde ve dışına uzanacak biçimde pek çok kişinin yerinden, yurdundan olmasına yol açıyor. Çatışma, kriz halleri yahut doğal afetler durumunda inançlı alanlara ulaşma arayışı insanın tabiatı gereği elbette. Fakat gençler umudunu canlı tutmaya çalışıyor. Bu nedenle de akınların amacı olsa da okullarına gitmeyi sürdürüyorlar. Eğitim alma hakkına, bunu savunmaya eskisinden çok daha fazla bağlılar. Ki toplumun eğitilmesine en çok kimin karşı olduğunu da biliyoruz…

– Geçmişte Taliban’ın tehditlerinin gayesi oldunuz… Gelinen süreçte tasalarınız var mı?

Kâbil’de yaşıyorum. Ve burada kimse Taliban’ın iktidara gelmesine müsaade vermeyecek. Eninde sonında hiçbir küme halkın isteklerine karşı direnemez. Bunu yalnızca Afganistan’da değil öteki ülkelerde, toplumlarda gördük. Ömrüm insan hakları, özgürlük çabasıyla geçti ve yapılacak işlerim şimdi bitmedi.

‘KADIN HAKLARI KİLİT ÖNEMDE’

Geçmişte Afganistan’ın bayandan sorumlu bakanlık vazifesini yapan Sima Samar, BM Genel Sekreteri’nin Yüksek Seviyeli Arabuluculuk İstişare Konseyi üyeleri ortasında da yer aldı. 2012 yılında “Alternatif Nobel Ödülü” olarak isimlendirilen “The Right Livelihood Award-Doğru Hayat Onur Ödülü”ne layık görüldü. Eski Bağımsız Afgan İnsan Hakları Komitesi Lideri olan Samar ile yaklaşık iki yıl evvel İstanbul’da katıldığı bir aktiflikte bir ortaya gelmiştik. O devirde Kâbil-Taliban ortasında ABD’nin de takviye verdiği görüşme trafiği hızlanmıştı. Samar, sohbetimizde, “Afgan halkı için insan hakları konusu yalnızca dışarıdan dayatılan değil, kendi gündemi içinde olması gereken değerli bir husus. Ülkenin barış sürecinin ana modülü çerçevesinde görülmesi gerekiyor. Bayan hakları kilit kıymette. Zira toplumun yarısını direkt ilgilendiren bir konu” demişti. Samar, “Kadınların görmezden gelindiği, göz arkası edildiği bir ortamda uzlaşı, barış sürecinin muvaffakiyete ulaşmasından nasıl bahsedebilirsiniz ki… Umarım Taliban ile yapılan görüşmelerde insan hakları, bayan hakları konusunda ödünler verilmez. Aksi halde evet, tahminen savaş bitirilebilir, ateşkes olabilir ancak bu gerçek bir barışa ulaşıldığı manasına gelmez” sözlerini kullanmıştı. Ve eklemişti: “Unutulmamalı ki, insan haklarının görmezden gelineceği bir durumda savaşın yine öteki biçimlerde patlak vermesi mümkünlüğü her daim vardır. Süreç içerisinde insan haklarının korunmasına değer verilmemesi durumunda sürdürülebilir barış sağlanamaz”.

Cumhuriyet