Getty ImagesTürk Havacılık ve Uzay Sanayii’nin (TUSAŞ) ürettiği ATAK ismi verilen helikopterlerin motorları ABD’de yapılıyor

ABD, Türkiye’ye Rusya’dan satın alınan S-400 hava savunma sistemi yüzünden CAATSA (ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Gayret Etme Yasası) kapsamında yaptırım uyguladığını hafta başında açıkladı.

Bu yaptırımlar nedeniyle Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) ABD’den ihracat lisansı alamayacak, ABD’li ve memleketler arası finans kuruluşlarının kredilerinden faydalanamayacak.

Savunma Sanayii Lideri İsmail Demir ile bir arada kurumdan üç yönetici de yaptırım listesine alındı.

Uzun vakittir beklenen yaptırımların bu halde gelmesi bazıları tarafından “hafif” bulundu.

Lakin Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) bünyesinde yeni yapılacak projelerde ABD’den ekipman ve teknoloji ithalatının gerçekleştirilememesinin savunma endüstrisine olumsuz tesirleri olabilir.

Havacılık, uzay ve savunma sistemleri uzmanı Arda Mevlütoğlu, yaptırımların olumsuz tesirinin kısa vadede ağır olarak görüleceği görüşünde.

BBC Türkçe’ye konuşan Mevlütoğlu, üretim faaliyetlerinin yanı sıra direkt ya da dolaylı olarak ihracat faaliyetlerinin de olumsuz etkilenebileceğini söylüyor.

ABD’deki Foreign Policy Research Institute’te araştırma yöneticisi ve Türkiye uzmanı olan Aaron Stein, yaptırımların Türkiye’nin savunma sanayiine tesiriyle ilgili şu yorumda bulunuyor:

“Kesinlikle işleri daha çok karıştıracak; fakat imkansızlaştırmayacak. CAATSA’nın asıl Rusya’ya karşı olduğunu unutmayalım; Türkiye’ye ikincil yaptırımlar uygulanıyor. Hedef hiçbir vakit Türkiye iktisadını zora sokmak olmadı.”

Reuters’ın haberine nazaran iki ülke ortasındaki mutabakatlardan, yaptırımlardan etkilenecek olanlarının büyüklüğü 1,5 ve 2,3 milyar dolar aralığında hesaplanıyor. Bu de Türkiye ve ABD ortasındaki ticaretin yüzde 5’i demek.

‘Savunma Sanayii Başkanlığı, tedarik ajansı olarak misyon yapıyor’

Pekala bu ihracat lisansı nedir ve bu sistem nasıl işliyor?

Havacılık, uzay ve savunma sistemleri uzmanı Mevlütoğlu şu halde açıklıyor:

“Savunma Sanayi Başkanlığı, tedarik ajansı olarak vazife yapıyor. Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) ve güvenlik kurumlarına sistem, araç-gereç ve platform tedarik ediyor. Bu tedarikler için üreticilerin ihracat lisansları alması gerekebiliyor.

“Söz gelimi Hava Kuvvetleri Komutanlığı’nın bir gereksinimi için bir proje başlatılıyor. Bu proje için de bir Türk firması uçağı üretecek. Bu uçağı üretmesi için Amerikan üretimi kimi aygıtlar ve kesimlere gereksinimi var. Bunlar için son kullanıcı SSB olacak biçimde ihracat lisansı alınıyor Amerikan firması tarafından. Bir başka deyişle ABD hükümeti, kendi firmasına müsaade veriyor. Bu yaptırımla artık bu müsaade düzeneği çalışmayacak.”

Gemi ve helikopter motorları ABD’den

Türkiye’de üretilen savaş gemilerinin “gaz türbini” denilen motorları ile Türk Havacılık ve Uzay Sanayii’nin (TUSAŞ) ürettiği ATAK ismi verilen helikopterlerin motorları ABD menşeli.

“Bunların alternatifleri bulunsa bile uygulanması vakit ve maliyet alacak şeyler” tespitinde bulunan Mevlütoğlu, “Bir gemi ya da bir helikopter Amerikan imali motor kullanıyorsa buna muadil bir motor bulunamayabilir, bulunsa bile uyarlanması çok kolay ve zahmetsiz olmayacaktır” diye ekliyor.

Mevlütoğlu’na nazaran motorlar ve havacılık projelerine yönelik elektronik alt sistemler ABD’den temin edilen ve şimdi yerine ikamesi bulunamamış teçhizatlar.

Türkiye’de savunma bölümünün büyüklüğü 11 milyar doları buldu

Türkiye’de savunma ve havacılık endüstrinin 2019 yılı cirosu, bir evvelki yıla nazaran yüzde 24,3 artarak 10 milyar 884 milyon dolara yükseldi.

Savunma ve Havacılık Sanayii İmalatçılar Derneği’nin (SASAD) raporuna nazaran ihracat ise bir evvelki yıla nazaran yüzde 40,21 artarak 3 milyar 68 milyon dolara çıktı.

Dalın 2019’da yaptığı ithalat ise 3 milyar 88 milyon dolar oldu.

ABD Dışişleri Bakanlığı, çoğunluğunu havacılık kesimi ve havacılık ekipmanı ile gaz türbinleri oluşturmak üzere 2019 yılında Türkiye’ye 581,6 milyon dolar bedelinde ihracat lisansına müsaade verdi.

Bu sayı 2018 yılında 472,75 milyon dolardı.

‘Türkiye’ye karşı ilan edilmeyen önemli bir silah ambargosu var’

ABD’deki Foreign Policy Research Institute’un araştırma yöneticisi ve Türkiye uzmanı olan Aaron Stein, ABD ile Türkiye ortasındaki askeri mutabakatların birçoklarının ABD Savunma Bakanlığı üzerinden yürütüldüğünü ve Türkiye’de son kullanıcıya yani Türk Silahlı Kuvvetleri’ne satışın yapıldığını vurguluyor.

O yüzden Stein’a nazaran iki ülke ortasındaki birden fazla mutabakat uygulanan yaptırımlar kapsamında değil; bu da şuurlu bir tercih.

Fakat Türkiye’de üretilen savunma sanayii eserlerinde Amerikan teknolojisi kullanılabilse bile, bu eserlerin diğer ülkelere satışında ABD’den tekrar bir lisans alınması gerekecek.

CAATSA yaptırımları yüzünden bu lisanslara müsaade verilmeyebilir.

Stein’a nazaran Türkiye ve ABD ortasındaki asıl sorun, öteki bir ülkeye yapılan 14 milyon dolar ve üzeri askeri araç ekipmanı satışında Kongre’nin onayının gerekmesi.

Kongre, Suriye’ye yapılan Barış Pınarı Harekatı sebebiyle Ekim 2019’dan beri Türkiye’ye silah satışı yapılmasına müsaade vermiyor.

Kongre tarafından toplamda kaç mutabakatın engellendiği bilinmiyor.

Kamuoyuna yansıdığı için Kongre tarafından engellendiği bilinen iki büyük proje, F-16’ların yenilenmesi muahedesi ile Türkiye’nin Pakistan’a satmayı planladığı ATAK helikopterlerinin motorları için ihracat lisansı verilmesi.

ABD’nin Türkiye’ye karşı ilan edilmeyen fakat önemli bir silah ambargosu uyguladığını söyleyen Stein, Türkiye’ye askeri alanda mali olarak en çok darbe vuran yaptırımın F-35 programından çıkarılması olduğunu vurguluyor.

‘İhracata da olumsuz yansıyabilir‘

Türkiye’nin Pakistan’a satmak üzere anlaştığı 30 ATAK helikopterinin motoru için ABD Savunma Bakanlığı’ndan ihracat lisansı alınamadığı için satış şimdi gerçekleşemedi.

Arda Mevlütoğlu’na nazaran yaptırım kararı Türkiye’nin savunma sanayii ihracatına da olumsuz yansıyabilir:

“Resmi olarak rastgele bir karar ya da yaptırım olmasa da ABD ile bağlantısını bozmaktan çekinen ülkeler daha isteksiz olabilir; ya da ne olur ne olmaz diye önden tedbir almak isteyen firmalar olabilir. Bu da ihracat ve alternatiflerin bulunması alanında hareket alanını kısıtlayabilir.”

‘Yerlilik oranı yüzde 70’e çıktı’

Savunma Sanayii Lideri İsmail Demir, yaptığı açıklamalarda Türkiye’nin tam bağımsız savunma sanayii yolundaki çalışmalarının kararlılıkla devam edeceğini söyledi.

Demir, yaptırımların Türkiye’nin öteki ülkelerle savunma kesimindeki işbirlikleri için, “Olumsuz etkilenmesi için bir sebep yok. Tahminen daha da güçlendirir” dedi.

Demir, Türkiye’nin ihraç ettiği eserlerde yahut kullandığı eserlerde ABD menşeli bileşenlere esasen uzun vakittir kısıtlayıcı bir tutum olduğuna dikkat çekti; F-16 modernizasyonu ve havacılık şirketi Sikorsky’nin Türkiye’deki faaliyetlerinin yaptırımlardan etkileneceğini düşünmediklerini belirtti.

Türkiye’nin savunma, havacılık ve uzay dallarından 547 firmayı temsil eden Savunma Havacılık Uzay Kümelenmesi (SAHA İstanbul) ise Türk savunma endüstrisindeki yerlilik oranının son 20 yılda süratle artarak yüzde 70’lere ulaştığını aktardı.

‘Bu yaptırımlar hafif değil’

Dünya gazetesine konuşan İktisat ve Dış Siyaset Araştırmalar Merkezi (EDAM) Savunma Programı Yöneticisi Dr. Can Kasapoğlu, bu yaptırımların hafif olmadığını söz etti.

“Yaptırım, Türkiye Savunma Sanayii Başkanlığı’nın (SSB) hukukî kişiliğine gelmeseydi ağır kabul etmezdik. Lakin artık süratle SSB’nin fikri mülkiyetine sahip olduğu projeler ve SSB’nin yüzde 50’den fazlasına sahip olduğu iştirakler incelenerek bir hasar tespiti yapılmalı.”

Kasapoğlu, buna örnek olarak da Ukrayna ile yapılan muahedeyi gösteriyor:

“Ukrayna ile bir korvet (küçük savaş gemisi) muahedesi yapıldı. Lakin bu korvetlerdeki kimi alt sistemlerin ve sistemlerin ABD’den ithal edilmesi gerekiyor. Silah sistemleri çok karmaşıktır ve hepsinde forum işbirlikleriyle alımı yapılan alt sistemler vardır.”

Cumhuriyet