Getty ImagesTıp araştırmacısı Everard, tütünün olumlu tesirlerinin çok güçlü olduğuna inanıyordu

Bu haber BBC Türkçe’de birinci olarak 31 Mayıs 2019’da yayımlanmıştı

31 Mayıs, 1987 yılından bu yana Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) üyesi ülkelerde Dünya Sigarayı Bırakma Günü olarak kutlanıyor. Bu günde, sigara kullanıcılarının 24 saat mühletle sigarayı bırakmaları teşvik ediliyor.

WHO’ya nazaran, tütün kullanıcılarının yarıya yakını hayatını tütün kullanımı nedeniyle kaybediyor. Her yıl 6 milyon kişi tütün kullanımından ötürü ömrünü yitirirken, yaklaşık 900 bin kişi de “pasif içici” olarak tütünün tesirlerine maruz kaldığı için ölüyor.

Lakin bu bilgiler ortaya çıkmadan evvel, yüzyıllar boyunca sigara içmek sağlıklı bir alışkanlık sanılıyordu. Hatta 16. yüzyılda tütün, “kutsal ot” ve “tanrının şifası” olarak isimlendiriliyordu.

Bu yaygın inanışa ek olarak, bilim insanları da tütünün yararları konusunda çalışıyordu. Hollandalı tıp araştırmacısı Giles Everard’a nazaran tütün o denli yararlıydı ki; kullanımını artarsa, beşerler tabiplere daha az gereksinim duyacaktı.

1587’de yazdığı “Panacea [Tütün] ya da Kozmik Tıp, Pipoyla Alınan Tütünün İnanılmaz Faydalarının Keşfi” isimli kitabında şu tabirlere yer vermişti:

“Tütün içmek tüm zehir cinslerine ve bulaşıcı hastalıklara karşı şahane bir panzehir misyonu görüyor.”

Getty ImagesTütünün birçok tipi Amerika’da ortaya çıktı ve 15. yüzyılda Avrupalılar kıtaya gelene kadar ilaç olarak kullanıldı.

Profesör Anne Charlton’un Royal Society of Medicine mecmuası için yazdığı makaleye nazaran, tütünün ilaç olarak kullanıldığını birinci fark eden Avrupalı, Cenovalı denizci Christopher Columbus oldu.

1492’de tütünün şu an Küba, Haiti ve Bahama ismini alan adalarda pipoyla içildiğini gördü. Tütün yaprakları bazen de birtakım yerleri dezenfekte etmek ve hastalıkları önlemek için meşalelerde yakılıyordu.

Kireç tozuyla karıştırılan tütün, bugün Venezuela olan bölgede de diş macunu olarak kullanılıyordu. Bu uygulama bugün Hindistan’da hâlâ kullanılıyor.

Wellcome CollectionAvrupalı hekim ve eczacılar, tütünün tıpta nasıl kullanılabileceğini araştırdı

Yalnızca bu kadar değil, kıtanın öteki yerlerinde tütünün öbür biçimlerde kullanıldığını da gördüler.

Portekizli kâşif Pedro Alvares Cabral, 1500 yılında Brezilya’ya vardığında, “betum” olarak isimlendirilen tütün bitkisinin ülserli yaraların ya da geçmeyen tümörlerin tedavisinde kullanıldığını gördü.

Meksika’da İspanyol keşiş ve Fransisken mezhebi misyoneri Bernardino de Sahagun, tütünün farklı bir tedavide daha kullanıldığına şahit oldu: Boyun bölgesindeki bezeler kesiliyor ve tuzla karıştırılmış sıcak tütün yaprakları bölgeye sürülerek tedavi ediliyordu.

Wellcome Collection19. yüzyılda anatomi çalışan tabipler, kadavra kokusunu yok etmesi için sigara içiyordu.

Tüm bu tedavi prosedürlerine şahit olan Avrupalı hekimler da tütünün tıpta daha farklı biçimlerde nasıl kullanılabileceğini araştırmaya başladı.

Sonraki yüzyıllarda, sıhhat kütüphanesi ve müzesi Wellcome Collection’a nazaran, pipo ve tütün tabipler, cerrahlar ve tıp öğrencilerinin muhtaçlık duyduğu bir teçhizat haline gelmişti. Bilhassa de laboratuvarlarda.

Anatomi çalışan tabiplere, kadavranın kokusunu yok etmek ve kendilerini kadavradan bulaşması beklenen mümkün hastalıklardan korumak için sigara içmeleri öneriliyordu.

1665’te Prag’da baş gösteren bir veba salgını sırasında, çocuklara sınıflarda sigara içmeleri söylendi.

Wellcome CollectionTütün kullanımı, 1665’teki veba salgınında Prag’da arttı

Sigaranın, salgın hastalıkları yaygınlaştırdığına inanılan pis havaya karşı da insanları koruduğuna inanılıyordu.

Veba salgını sırasında ölen insanların cesetlerini yakmakla sorumlu olan bireyler, hastalığın kendilerine de bulaşmalarını engellemek için kilden yapılmış pipolarda tütün içiyorlardı.

Lakin bu yaygın inanışa karşın, tütünün tedavi usulü olarak ne kadar tesirli olduğunu sorgulayanlar da vardı.

Tıp ve ilaçlar üzerine kitaplar yazan İngiliz tabip John Cotta 1612’de, tütünün aslında “birçok hastalığın canavarı” olduğunun kanıtlanabileceğini düşündü.

Birtakım tasalar ve soru işaretleri oluşmaya başlasa da, tütün talebi uzun bir müddet daha devam etti. Eczacılar depolarında her vakit tütün bulundurmaya çalıştı.

O denli ki, tütünle tedavide farklı sistemler de denendi. Örneğin boğulan insanların bağırsaklarından tütün dumanı üflendi.

Tabipler bağırsaklardan bedene giren tütünün soğukla ve baş dönmesiyle uğraş ederek insanları ısıtacağına ve uyandıracağına inanıyordu. Tütün dumanı üflemek için gerekli olan teçhizat, Londra’daki Thames Irmağı kıyısı boyunca acil durumlar için fiyatsız olarak kullanılmak üzere hazır bekletiliyordu.

18. yüzyılda da kulaklardan tütün dumanı üflemenin kulak ağrısına iyi geldiği düşünülüyordu.

Getty ImagesCamel, tabiplerin tercih ettiği sigara markası olduğunu tez etti

1828’de tütün yapraklarında nikotin olduğunun keşfedilmesiyle birlikte, tıp dünyası tedavide kullanılan tütüne kuşkuyla yaklaşmaya başladı.

Tekrar de tütün birtakım tedavilerde kullanılmaya devam etti. Kabızlık, hemoroit kanaması ve bedende oluşan kurtları öldürmek için bağırsaklara hâlâ tütün veriliyordu.

1920 ve 1930’larda sigara içmekten kaynaklı sıhhat problemleri tartışılmaya başladığında Camel, tabiplerin sigara içmeyi tavsiye ettiğini ve hepsinin Camel içtiğini sav ederek müşterilerini ikna etmeye çalıştı.

Müzikçilerin da, boğazın hassas dokusuna ziyan veren yabancı hususların atılması için sigara içmeyi tavsiye ettiğini argüman etti.

Getty ImagesBu reklamda da “Sadece hafif sigaraların size sağladığı bu muhafazaya gereksiniminiz var” yazıyor

Son 30 yılda hem sigara içmenin hem de pasif içici olmanın ziyanlı tesirleri büsbütün açığa çıktı.

Bu durum da birçok ülkede kapalı alanlarda sigaranın yasaklanmasına yol açtı. Farkındalık kampanyaları yapılarak toplumun sigaranın ziyanlarının farkına varması için çalışıldı.

Kimi ülkelerde sigara paketlerinin üzerine tütünden kaynaklı akciğer kanseri, kalp hastası ya da ölmek üzere olan öteki hastaların fotoğraflarının konulması kaide koşuldu.

İngiltere’de, sigaranın doğmamış çocuklarına vereceği ziyanı gebe bayanlara anlatabilmek için “Smokey Sue” (Sigaracı Sue) isimli bir oyuncak bebek kullanıldı.

Yakın vakte kadar elektronik sigaralar da yaygın olarak kullanılıyordu. Şarj edilebilen bataryalarla çalışan bu aletler, nikotinin tütünden değil buhardan alınmasını sağlıyor.

Elektronik sigaralar, klâsik sigaradaki en ziyanlı iki unsur olan karbonmonoksit ya da katran üretmiyor. İngiltere’deki Ulusal Sıhhat Hizmetleri’ne (NHS) nazaran, yeniden de büsbütün zararsız olduğunu söylemek de mümkün değil.

Üretimini elektronik sigaraya kaydıran dünyanın en büyük sigara şirketi Philip Morris ve Juuls şirketi, toplumsal medyadaki reklam kampanyalarıyla gençleri amaç aldıkları suçlamasıyla ABD’de yargılanıyor.

ABD’de, gençlerin ve çocukların elektronik sigaraya ulaşımını kolaylaştıran satıcılarla ilgili de sert tedbirler alındı.

WHO, tütünü “dünyanın bugüne kadar gördüğü en büyük toplumsal sıhhat tehdidi” olan bir salgın olarak kabul ediyor. Tüm devletlere, reklamların yasaklanması ve sigara vergilerinin artırılması üzere tütün kullanımını engelleyecek siyasetleri benimsemesi için davette bulunuyor.

WHO’ya nazaran tütün kullanımı azalıyor. 2000’de insanların yüzde 27’si tütün kullanırken bu oran 2016’da yüzde 20’ye geriledi. Fakat bu düşüş, üniversal seviyede belirlenen maksat için kâfi değil.

Dünyada 1,1 milyar yetişkin sigara kullanıcısı var. Bunların yüzde 80’i orta ya da düşük gelirli ülkelerde yaşıyor.

Cumhuriyet